یکی از اولین سوالهایی که بیماران بعد از عمل PRK میپرسند این است که لنز پانسمانی چیست و تا چه زمانی روی چشم باقی میماند. این لنز شبیه یک لنز تماسی نرم است، اما هدفش اصلاح دید نیست؛ بلکه مانند یک «محافظ شفاف» روی قرنیه عمل میکند تا درد کمتر شود، سطح چشم از محیط بیرون محافظت شود و سلولهای سطحی قرنیه فرصت ترمیم پیدا کنند. در عملهای PRK و ترنس PRK، این لنز نقش کلیدی در چند روز اول نقاهت دارد و نحوه استفاده درست از آن میتواند تجربه شما از دوران بعد از عمل را کاملاً تغییر دهد.
در مشهد نیز بیماران پس از PRK معمولاً با لنز پانسمانی از اتاق عمل خارج میشوند و تا زمان ویزیت بعدی، این لنز روی چشم باقی میماند. شناخت عملکرد این لنز، مدتزمان تقریبی ماندن آن و علائمی که نیاز به مراجعه فوری دارند، کمک میکند با آرامش بیشتری این دوره را پشت سر بگذارید.
لنز پانسمانی در PRK چیست؟
لنز پانسمانی بعد از PRK یک لنز تماسی نرم، معمولاً از جنس سیلیکون هایدروژل با اکسیژنرسانی بالا است که بهصورت «اکستندد ور» طراحی شده تا شبانهروزی روی چشم باقی بماند. این لنز:
- مانع تماس مستقیم پلک با سطح خام قرنیه میشود و درد و سوزش را کاهش میدهد.
- از سطح در حال ترمیم در برابر محیط بیرون، پلک زدن و ذرات معلق محافظت میکند.
- به سلولهای اپیتلیوم کمک میکند روی بستر قرنیه بهصورت منظم و پیوسته رشد کنند.
به زبان ساده، لنز پانسمانی یک «پوشش محافظ موقت» است که تا بازسازی لایه سطحی قرنیه روی چشم شما باقی میماند و بعد از آن، توسط چشمپزشک در ویزیت بعدی برداشته میشود.
کارکردهای اصلی لنز پانسمانی در PRK
برای اینکه درک بهتری از اهمیت لنز پانسمانی داشته باشید، میتوان نقشهای آن را در چند محور اصلی خلاصه کرد:
| نقش | توضیح | اثر قابلمشاهده برای بیمار |
| کاهش درد | جلوگیری از تماس مستقیم پلک با اعصاب سطحی کورنه در حال ترمیم | کاهش سوزش، سوزنسوزن شدن و احساس جسم خارجی |
| حفاظت مکانیکی | ایجاد سد فیزیکی در برابر پلک، گرد و غبار و میکروذرات | احساس امنیت بیشتر هنگام پلک زدن و حرکت چشم |
| کمک به ترمیم اپیتلیوم | ایجاد بستری پایدار برای رشد سلولهای سطحی جدید | بهبود تدریجی دید و کاهش حساسیت طی چند روز |
| کنترل ریسک عوارض | کاهش احتمال ساییدگی مجدد، فیلامان و زخمهای سطحی | کاهش احتمال نیاز به مداخلات تکمیلی در روزهای اولیه |
چرا بعد از PRK به لنز پانسمانی نیاز داریم؟
در عمل PRK، لایه سطحی قرنیه (اپیتلیوم) بهطور کامل برداشته میشود تا لیزر بتواند شکل لایههای زیرین را تغییر دهد. پس از عمل، بدن باید این لایه سطحی را از نو بسازد. این فرایند معمولاً چند روز طول میکشد و در این مدت اعصاب سطحی قرنیه در معرض تماس مستقیم با پلک و محیط قرار دارند؛ همین موضوع است که درد و حساسیت به نور را ایجاد میکند.
قرار دادن لنز پانسمانی روی قرنیه، درواقع نوعی «بانداژ شفاف» است که:
- در روزهای اول، سطح چشم را از تماس مستقیم پلک محافظت میکند.
- به سلولهای جدید اجازه میدهد بدون خراش مجدد، سطح را بپوشانند.
- به کاهش احتمال عوارضی مثل ساییدگی مجدد سطحی در روزهای بعد کمک میکند.
بنابراین اگرچه بیمار ممکن است وجود لنز را خیلی حس نکند، اما نبود آن در ساعات اول بعد از PRK میتواند بهمعنای درد شدیدتر، ترمیم دشوارتر و ریسک بالاتر برخی عوارض باشد.
لنز پانسمانی از چه جنسی است و چه ویژگیهایی دارد؟
لنزهای پانسمانی مورد استفاده بعد از PRK معمولاً از جنس سیلیکون هایدروژل هستند؛ یعنی:
- اکسیژنرسانی بسیار بالاتری نسبت به لنزهای نرم معمولی دارند.
- برای استفاده طولانیمدت و شبانهروزی (Extended Wear) طراحی شدهاند.
- ضخامت و منحنی پایه آنها بهگونهای انتخاب میشود که روی قرنیه بنشینند بدون آنکه فشار غیرطبیعی ایجاد کنند.
این لنزها برای دیدن بهتر طراحی نشدهاند؛ درواقع ممکن است بهخاطر تاری ناشی از ترمیم سطح چشم و خود لنز، دید شما در چند روز اول چندان شفاف نباشد. هدف اصلی، حفظ سلامت و راحتی سطح قرنیه است، نه اصلاح دقیق دید.
لنز پانسمانی در PRK چقدر روی چشم میماند؟
پرسش اصلی بیماران این است که لنز پانسمانی دقیقاً چند روز روی چشم باقی میماند. پاسخ کوتاه این است که:
- در بسیاری از پروتکلها، لنز پانسمانی حدود ۳ تا ۵ روز روی چشم باقی میماند.
- برخی جراحان در صورت نیاز (مثلاً ترمیم کندتر اپیتلیوم)، آن را تا ۵ تا ۷ روز نگه میدارند.
- زمان برداشتن لنز پانسمانی را فقط معاینه مستقیم چشم و بررسی کامل شدن ترمیم اپیتلیوم تعیین میکند، نه صرفاً عدد روز.
به همین دلیل ممکن است دو بیماری که در یک روز عمل شدهاند، در دو زمان متفاوت لنز پانسمانیشان برداشته شود؛ بسته به اینکه سطح قرنیه چهقدر سریع و منظم ترمیم شده است.
جدول زمانی تقریبی ماندن لنز پانسمانی بعد از PRK
در جدول زیر، بهصورت تقریبی میبینید که در روزهای اول بعد از PRK چه اتفاقی برای لنز پانسمانی و سطح قرنیه میافتد. این جدول جایگزین ویزیت پزشک نیست، بلکه فقط کمک میکند روند کلی را بهتر تصور کنید.
| روز بعد از عمل | وضعیت لنز پانسمانی | وضعیت معمول قرنیه و علائم |
| روز ۰ (همان روز عمل) | لنز پانسمانی روی قرنیه قرار داده میشود | درد و سوزش شروع میشود، دید نسبتاً تار است |
| روز ۱ | لنز همچنان روی چشم، برداشتن یا جابهجایی آن ممنوع است | درد، اشکریزش و نورگریزی قابل توجه، استفاده از مسکن و قطرهها |
| روز ۲ | لنز در جای خود باقی است | درد در بسیاری از بیماران رو به کاهش است، اما هنوز ناراحتی وجود دارد |
| روز ۳ | در برخی پروتکلها، در این روز یا حوالی آن لنز برداشته میشود | در بسیاری از بیماران اپیتلیوم تقریباً بسته شده است؛ دید هنوز نوسان دارد |
| روز ۴ تا ۵ | در بسیاری از بیماران، لنز در ویزیت این بازه زمانی برداشته میشود | کاهش واضح درد، بهبود نسبی دید، خشکی و حساسیت به نور ممکن است ادامه یابد |
| روز ۶ تا ۷ | در صورت باقی ماندن لنز، پزشک وضعیت ترمیم را دوباره بررسی میکند | بیشتر بیماران میتوانند کارهای روزمره را انجام دهند، اما دید هنوز کاملاً پایدار نیست |
اگر پزشک شما در ویزیت روزهای سوم تا پنجم تشخیص دهد که اپیتلیوم هنوز کامل نشده، ممکن است تصمیم بگیرد لنز پانسمانی چند روز دیگر باقی بماند. این تصمیم بر اساس معاینه مستقیم است، نه صرفاً تقویم.
برداشتن لنز پانسمانی؛ ویزیت کلیدی بعد از PRK
برداشتن لنز پانسمانی اولین نقطه عطف مهم در روند بهبودی است. این کار باید حتماً توسط چشمپزشک و در شرایط استریل انجام شود. در ویزیت پس از عمل، معمولاً با معاینه اسلیتلامپ، وضعیت ترمیم اپیتلیوم بررسی میشود و اگر سطح قرنیه بسته و پایدار باشد، لنز برداشته میشود. در مشهد، بسیاری از بیماران در ویزیت چند روز بعد از عمل، مثلاً در مراجعه به دکتر سینا شیرزاد چشمپزشک در مشهد گزارش میکنند که بعد از برداشتن لنز، احساس سبکی چشم و کاهش واضح سوزش را تجربه کردهاند؛ هرچند ممکن است خشکی و نوسان دید همچنان باقی بماند.
پس از برداشتن لنز پانسمانی، معمولاً:
- مصرف آنتیبیوتیک در صورت ترمیم کامل قطع یا کمتر میشود.
- استروئید موضعی طبق برنامه پلکانی ادامه مییابد تا ریسک هیز کاهش یابد.
- استفاده منظم از اشک مصنوعی اهمیت بیشتری پیدا میکند، چون لنز محافظ دیگر وجود ندارد.
آیا خود بیمار میتواند لنز پانسمانی را بردارد؟
پاسخ کوتاه و قطعی: خیر. لنز پانسمانی بعد از PRK هرچند شبیه لنز تماسی نرم است، اما:
- روی سطحی قرار دارد که هنوز در حال ترمیم است و هرگونه دستکاری میتواند آن را دوباره خراش دهد.
- گرفتن یا جابهجا کردن لنز با دست یا وسایل غیر استریل، ریسک عفونت را بالا میبرد.
- فقط با معاینه و رنگآمیزی سطح قرنیه میتوان تصمیم گرفت آیا زمان برداشتن لنز فرا رسیده است یا خیر.
بنابراین حتی اگر احساس کنید لنز «مزاحم» است، کدر شده یا دید را تار کرده، نباید خودتان آن را خارج کنید؛ بلکه باید به پزشک یا مرکز جراحی مراجعه کنید تا در محیط کنترلشده تصمیمگیری شود.
اگر لنز پانسمانی جابهجا یا بیرون بیفتد چه کنیم؟
گاهی بیمار احساس میکند لنز روی چشم حرکت کرده یا حتی هنگام خواب یا شستوشوی صورت، لنز از چشم خارج شده است. در این شرایط:
- چشم را نمالید و سعی نکنید لنز را دوباره خودتان روی چشم بگذارید.
- اگر لنز را پیدا کردید، آن را در ظرف تمیز نگهدارید و با خود به مطب یا کلینیک ببرید.
- در سریعترین زمان ممکن با پزشک یا مرکز جراحی تماس بگیرید و وضعیت را اطلاع دهید.
- تا زمان معاینه، از مصرف هرگونه قطره جدید خودسرانه خودداری کنید.
در بسیاری از موارد، اگر اپیتلیوم تا حد خوبی ترمیم شده باشد، شاید نیاز به گذاشتن لنز جدید نباشد؛ اما در روزهای خیلی ابتدایی، ممکن است پزشک تصمیم بگیرد لنز دیگری مجدداً روی قرنیه قرار دهد.
نکات مراقبتی هنگام داشتن لنز پانسمانی بعد از PRK
در چند روزی که لنز پانسمانی روی چشم شماست، رعایت چند نکته ساده میتواند به کاهش عوارض کمک کند:
- هرگز چشمها را نمالید، حتی اگر خارش یا احساس جسم خارجی دارید.
- هنگام شستوشوی صورت مراقب باشید آب و صابون مستقیم وارد چشم نشود.
- در فضای بیرون، از عینک آفتابی با جذب UV استفاده کنید.
- از استخر، جکوزی، سونا و محیطهای پرگردوغبار در این چند روز دوری کنید.
- قطرهها را دقیقاً طبق نسخه و با رعایت فاصله زمانی بین آنها استفاده کنید.
در محیطهای کاری و زندگی شهری مثل مشهد، که هم آلودگی هوا و هم خشکی نسبی هوا میتواند چشم را تحریک کند، توجه به این نکات نقش مهمی در راحتتر گذشتن دوران بعد از عمل دارد.
پس از برداشتن لنز پانسمانی؛ آیا کار تمام است؟
برداشتن لنز پانسمانی به معنای پایان کامل مراقبتها نیست؛ بلکه بیشتر شبیه شروع یک فاز جدید است که در آن:
- خشکی چشم و نوسان دید میتواند برای چند هفته تا چند ماه ادامه یابد.
- مصرف منظم استروئید طبق برنامه پزشک برای پیشگیری از هیز اهمیت دارد.
- استفاده از اشک مصنوعی برای کاهش خستگی و بهبود کیفیت دید ضروری است.
در این مرحله، نقش تغذیه مناسب، خواب کافی و مدیریت کار با کامپیوتر پررنگتر میشود. بسیاری از بیماران گزارش میکنند که پس از برداشتن لنز، احساس امنیت بیشتری نسبت به چشم خود دارند و با هر معاینه بعدی، اعتمادشان به روند بهبودی بیشتر میشود. اشاره به مسیر دسترسی به مراکز تخصصی در شهر، مثل محدوده ملاصدرای ۹ و کلینیک نوید دیدگان، برای بیماران مشهدی میتواند از نظر ذهنی آرامشبخش باشد، چون میدانند در صورت بروز مشکل، محل مراجعه مشخصی دارند.
جمعبندی: لنز پانسمانی، نگهبان چندروزه قرنیه بعد از PRK
لنز پانسمانی بعد از PRK یک لنز تماسی ساده برای اصلاح دید نیست؛ بلکه نگهبان چندروزه قرنیه است که تا ترمیم لایه سطحی، از چشم شما در برابر درد، خراش مجدد و عفونت محافظت میکند. مدت ماندن آن معمولاً بین ۳ تا ۵ روز، و در برخی موارد تا ۷ روز است، اما زمان دقیق برداشتن آن را فقط معاینه چشمپزشک و وضعیت واقعی سطح قرنیه تعیین میکند.
اگر عمل PRK انجام دادهاید یا در فکر انجام آن هستید، دانستن نقش لنز پانسمانی، نحوه مراقبت و حدود زمانی ماندن آن باعث میشود با تصویر روشنتر و اضطراب کمتر وارد این مسیر شوید. مهمترین اصل این است که در مورد هرگونه درد شدید، کاهش ناگهانی دید، ترشح یا احساس غیرعادی، با پزشک خود تماس بگیرید و هرگز بهطور خودسرانه لنز پانسمانی را دستکاری یا خارج نکنید.
تذکر مهم: اطلاعات این مقاله جنبه آموزشی دارد و جایگزین معاینه حضوری و توصیههای اختصاصی چشمپزشک نیست. درباره زمان دقیق برداشتن لنز پانسمانی، تغییر داروها یا تفسیر علائم، حتماً با پزشک معالج خود مشورت کنید.
