مجله ارتوپدی
این هاب برای دردهای اسکلتیـعضلانی طراحی شده است. اگر با زانودرد، کمردرد، شانهدرد یا آسیب ورزشی روبهرو هستید، مسیرهای کوتاه و عملی در اختیار شماست. ابتدا الگوی درد را بشناسید، سپس تشخیص و درمان مرحلهبهمرحله را دنبال کنید و با بازتوانی درست، به فعالیت برگردید.
سوالات متداول
مسئلهٔ رایج؛ از «درد مبهم» تا «نقشهٔ تصمیم»
بیشتر افراد با سؤالهای مشابه میآیند: «این درد مکانیکی است یا التهابی؟»، «MRI لازم است یا رادیوگرافی کافی است؟»، «فیزیوتراپی جواب میدهد یا جراحی لازم میشود؟». این صفحه با چهار گام شفاف کمک میکند مسیر را گم نکنید: علائم، تشخیص، درمان و بازتوانی. هدف، کاهش درمانهای غیرضروری و رسیدن به نتیجهٔ پایدار است.
علائم و نشانههای هشدار
درد مکانیکی با فعالیت بدتر میشود و با استراحت آرام میگیرد؛ درد التهابی صبحها با سفتی شروع میشود و با حرکت بهتر میشود. نشانههای هشدار شامل ضعف پیشرونده، بیحسی یا گزگز گسترده، بیاختیاری ادرار/مدفوع، تب، تورم گرم و قرمز یا دردهای شبانهٔ بیدارکننده هستند. دیدن این الگوها ارزیابی سریع میخواهد. در آسیب حاد، صدای «تق» همراه با ناپایداری مفصل میتواند به پارگی ساختاری اشاره کند.
تشخیص مرحلهبهمرحله
ارزیابی با شرححال دقیق و معاینهٔ اختصاصی آغاز میشود: دامنهٔ حرکت، تستهای استحکام، اندکسهای درد و الگوهای عملکردی بررسی میشوند. رادیوگرافی وزندار برای مفاصل تحملکنندهٔ وزن مثل زانو تراز و فضای مفصلی را نشان میدهد. سونوگرافی برای تاندونها و بورسها مفید است و در تزریق هدایتشونده کمک میکند. MRI تصویر بافت نرم و غضروف را میدهد و در پارگی رباطها و مینیسک راهگشاست؛ اما باید وقتی سفارش داده شود که نتیجهٔ آن تصمیم درمانی را تغییر بدهد. در دردهای مشکوک به التهاب یا عفونت، آزمایشهای خون و گاهی آسپیراسیون مفصل جایگاه دارند.
درد زانو؛ از آرتروز تا آسیب ورزشی
در آرتروز زانو، کاهش وزن و تقویت عضلهٔ چهارسر درد و ناتوانی را کم میکند. تمرکز روی کنترل درد، بهبود دامنهٔ حرکت و تمرینات زنجیرهٔ بسته به برگشت عملکرد کمک میکند. در پارگی ACL، معیارهای تصمیم شامل سن، سطح فعالیت، ناپایداری و اهداف بازگشت به ورزش است. در ضایعات مینیسک، همهچیز جراحی نمیخواهد؛ در الگوهای قابلترمیم، بخیهٔ مینیسک بر برداشت آن ارجح است. تزریقها میتوانند در پروفایلهای منتخب مفید باشند؛ تصمیم دربارهٔ نوع و زمان تزریق باید منطقی و مبتنی بر هدف باشد.
شانهدرد؛ برخورد تاندونی تا پارگی روتاتورکاف
سندرمهای برخورد تاندونی با اصلاح الگوهای حرکتی، تقویت کتف و روتاتورکاف و تعدیل بار بهبود مییابند. پارگیهای کوچک با برنامهٔ توانبخشی دقیق قابلکنترلاند؛ پارگیهای بزرگ یا ناپایدار ممکن است به ترمیم جراحی نیاز داشته باشند. در یخزدگی شانه، فازبندی درد و خشکی مهم است و شدت تمرینات باید با فاز بیماری همسو باشد.
کمردرد و گردندرد؛ مدیریت بار و زمان
بیشتر کمردردها غیر اختصاصیاند و با مدیریت بار، آموزش وضعیتی، تمرینات مرکزی و بازگشت تدریجی به فعالیت بهتر میشوند. قرمزبادهای عصبی مانند درد سیاتیکی مقاوم، ضعف عضلانی یا بیاختیاری میتوانند به ارزیابی پیشرفته نیاز داشته باشند. در تنگی کانال، برنامهٔ استقامتی و تمرینات فلکسیونی علائم را کم میکند؛ انتخاب بین درمان محافظهکارانه و جراحی باید معیارمحور باشد.
درمان محافظهکارانه؛ ستون اول تصمیم
فیزیوتراپی ساختاریافته، تمرینات تقویتی/انعطافی، کنترل درد غیردارویی، آموزش بارگذاری و اصلاح عادات روزانه اساس کار است. ابزارهای کمکی مانند بریس در برخی شرایط مفیدند اما نباید جایگزین تمرین شوند. داروهای ضدالتهاب برای دورههای کوتاه در موارد منتخب کمک میکنند؛ دوز و مدت باید منطقی باشد. یخ در فاز حاد و گرما در فازهای بعدی به کنترل درد کمک میکند.
درمانهای مداخلهای و جراحی
وقتی ناپایداری واضح، قفلشدن مکانیکی یا شکست درمان محافظهکارانه وجود دارد، مداخله مطرح میشود. آرتروسکوپی در ضایعات انتخابی، ترمیم رباطها، آزادسازی گیرکردگیها و شستوشوی مفصل کاربرد دارد. در آرتروز پیشرفته، تعویض مفصل کیفیت زندگی را بهبود میدهد. در ستون فقرات، اندیکاسیونهای جراحی باید دقیق باشد و با معیارهای عصبی/تصویری همخوانی داشته باشد.
بازتوانی؛ بازگشت ایمن، نه فقط سریع
بازگشت به ورزش و کار باید معیارمحور باشد: قدرت بهدرصد هدف، آزمونهای عملکردی مثل پرشهای تکپا، تعادل پویا و آزمونهای چابکی. تمرینات پلایومتریک فقط وقتی آغاز شوند که کنترل حرکتی پایدار شده باشد. برنامهٔ بازتوانی باید حجم، شدت و فرکانس را بهتدریج بالا ببرد و شاخصهای درد/تورم روز بعد پایش شوند.
پیشگیری از عود؛ جزئیاتِ اثرگذار
گرمکردن پویا، سردکردن، برنامهٔ تقویت عضلات مرکزی و سرینی، تنوع تمرین، خواب کافی و تغذیهٔ مناسب احتمال آسیب را کم میکند. در محیط کار، تنظیم ارتفاع میز و مانیتور، استراحتهای کوتاه و تکنیک صحیح بلندکردن بار اهمیت دارد. ثبت تمرین و علائم در دفترچهٔ ساده، الگوهای عود را آشکار میکند.
هزینه، انتظار و تصمیم واقعبینانه
هزینهٔ درمان به نوع روش، تجهیزات، جلسات توانبخشی و زمان بازگشت به کار وابسته است. «انتظار واقعبینانه» یعنی پذیرفتن زمان لازم برای سازگاری بافت و نقش پیگیری منظم. بهترین نتیجه زمانی رخ میدهد که «ایمنی»، «اثربخشی» و «دوام» همزمان دیده شوند.