- پزشکم
مجله کلیه و مجاری ادراری
این هاب برای پرسشهای ادراریـتناسلی طراحی شده است. اگر با درد پهلو، سوزش ادرار، تکرر شبانه، خون در ادرار یا اختلال نعوظ روبهرو هستید، مسیرهای کوتاه و عملی در اختیار شماست. ابتدا نشانههای هشدار را بشناسید، سپس ارزیابی تشخیصی و گزینههای درمان را مرحلهبهمرحله دنبال کنید.
- پزشکم
سوالات متداول
خیر؛ علل دیگری مانند تحریک شیمیایی، سنگ یا التهاب غیرعفونی هم مطرحاند و آزمایش ادرار کمک میکند.
تب بالا، درد پهلو، تهوع، استفراغ یا ضعف عمومی نشانهٔ درگیری کلیه هستند و ارزیابی فوری میخواهند.
نه؛ اما درد کولیکیِ پهلو با انتشار به کشالهٔ ران و هماچوری به سود سنگ است.
وقتی تشخیص نامطمئن است، درد شدید و پایدار است یا تصمیم درمانی به اندازه و محل سنگ وابسته است.
هیدراتاسیون کمک میکند، اما همهٔ سنگها صرفاً با آب رفع نمیشوند و تصمیم بر اساس اندازه/محل است.
کاهش نمک، مدیریت پروتئین حیوانی و تعادل کلسیم غذایی مفید است؛ افراط در اگزالاتها در برخی افراد محرک است.
نه؛ بزرگی خوشخیم، التهاب و عوامل دیگر هم میتوانند PSA را بالا ببرند. ارزیابی مرحلهبهمرحله لازم است.
خیر؛ بسیاری با اصلاح سبکزندگی و درمان دارویی کنترل میشوند. جراحی برای علائم شدید یا عوارض است.
تنظیم مایعات عصر، تخلیهٔ کامل پیش از خواب و ارزیابی علل تحریک مثانه مفید است.
هماتوری پایدار یا همراه با لخته، درد یا کاهش وزن ارزیابی دقیق میخواهد؛ یک اپیزود گذرا لزوماً هشداردهنده نیست.
تمرینات کف لگن در بسیاری افراد کمککننده است؛ تداوم و تکنیک صحیح اهمیت دارد.
وقتی درد، آتروفی بیضه یا اهداف باروری تحتتأثیر قرار بگیرد.
خیر؛ علل عروقی، عصبی، هورمونی و دارویی هم وجود دارد و باید بررسی شود.
در BPH شدید، برخی داروها یا تنگی مجرا ممکن است رخ دهد و اقدام بهموقع لازم است.
عوامل تشریحی، رفتاری یا باکتریال مقاوم میتوانند نقش داشته باشند؛ ارزیابی هدفمند نیاز است.
در برخی افراد، تنظیم رژیم و مایعات نقش مؤثر دارد؛ تصمیمها باید شخصیسازی شود.
میتواند تحریک مثانه و عفونت را افزایش دهد؛ تخلیهٔ منظم توصیه میشود.
درد شدید و ناگهانی با تهوع میتواند از پیچخوردگی باشد و ارزیابی فوری لازم است.
در هماتوری پایدار، علائم تحریک مقاوم یا مشکوک به ضایعات داخل مثانه.
خطر عود وجود دارد؛ نوشیدن آب کافی، اصلاح رژیم و پیگیریِ تصویری ریسک را کم میکند.
در جریان ضعیف، قطرهقطره آمدن یا احساس تخلیهٔ ناقص، اندازهگیری «پَستوُید رزیدوال» مفید است.
فعالیت منظم با مدیریت وزن و استرس میتواند علائم را کاهش دهد.
بله؛ برخی داروها نقش دارند و باید تنظیم دارویی با نظر متخصص انجام شود.
در بسیاری موارد نیازمند دقت بیشتر است؛ ارزیابی عوامل زمینهای اهمیت دارد.
گشادشدن سیستم جمعکنندهٔ کلیه بهدلیل انسداد یا برگشت ادرار که نیازمند علتیابی است.
با آموزش مثانه، اصلاح مایعات و در صورت نیاز درمان داروییِ انتخابی.
در برخی افراد بله؛ پایش فردی بهترین راه تشخیص اثر است.
از «سوزش و درد پهلو» تا «نقشهٔ تصمیم»
بیشتر جستوجوهای اورولوژی با نگرانی آغاز میشود: این درد تیز پهلو سنگ است یا گرفتگی عضلانی؟ عفونت ساده است یا در حال درگیری کلیه؟ تکرر ادرار به پروستات مربوط است یا به عادات مایعات؟ هدف این صفحه، تبدیل ابهام به مسیر قابلاجراست: علائم، تشخیص، درمان و پیشگیری؛ با زبان ساده و معیارهای تصمیم روشن.
علائم و نشانههای هشدار
تب بالا همراه با لرز و درد پهلو، کاهش یا قطع ادرار، خون روشن یا لخته در ادرار، درد شدید و مداوم پهلو با تهوع/استفراغ، درد بیضهٔ ناگهانی و شدید، و احتباس ادرار از «نقاط قرمز» هستند. در این الگوها، ارزیابی فوری اهمیت دارد. علائم کمخطرتر مانند سوزش ادرار، تکرر، قطرهقطره آمدن، شبادراری یا درد مبهم زیر شکم معمولاً با رویکرد مرحلهای مدیریت میشوند.
تشخیص مرحلهبهمرحله؛ از آزمایش ادرار تا تصویربرداری
ارزیابی با شرححال دقیق شروع میشود: زمانبندی علائم، تب، سابقهٔ سنگ، مایعات روزانه، داروها و بیماریهای زمینهای. سپس آزمایش کامل ادرار و کشت ادرار جایگاه نخست دارند؛ وجود گلبول سفید/قرمز، نیتریت و باکتری سرنخ میدهند. برای سنگ، سونوگرافی کلیه و مجاری تصویری بیخطر از هیدرونفروز میدهد؛ در سناریوهای انتخابی، CT بدون کنتراست با پروتکل سنگ حساسترین روش است. در بزرگی خوشخیم پروستات، معاینهٔ دیجیتال (DRE)، اندازهگیری PSA، سونوگرافی پروستات، یوروفلومتری و «حجم ادرار باقیمانده پس از تخلیه» تصویر کارکردی میسازند. هماتوری ماکروسکوپیک یا میکروسکوپیک پایدار نیازمند ارزیابی مرحلهبهمرحله است و در الگوهای منتخب، سیستوسکوپی انجام میشود. در اختلال نعوظ، ارزیابی عوامل خطر قلبیـعروقی، هورمونها و داروها بخش مهم تصمیم است. درد بیضهٔ حاد، با معاینه و سونوگرافی داپلر افتراق پیچخوردگی از عفونت را ممکن میکند.
سناریوهای پرتکرار؛ تشخیص و درمان
- سنگ کلیه/حالِب: درد کولیکی پهلو با انتشار به کشالهٔ ران و هماچوری شایع است. اندازه و محل سنگ تصمیم را مشخص میکند. هیدراتاسیون منطقی، کنترل درد و در برخی سنگها تسهیل عبور با رویکرد داروییِ انتخابی، خط اولاند. در سنگهای بزرگ یا گیرکرده، یورتروسکوپی، لیتوتریپسی برونتنی و در موارد خاص PCNL مطرح میشود. بررسی ترکیب سنگ (کلسیم اگزالات، اسید اوریک، سیستین، استروویت) برای پیشگیری بعدی اهمیت دارد.
- عفونت ادراری: در سیستوایتِ ساده، سوزش و تکرر ادرار با آزمایش و درمان کوتاهمدت کنترل میشود. در پیلونفریت، تب و درد پهلو به وجود درگیری کلیه اشاره دارد و درمان هدفمند و هیدراتاسیون ضروری است. در مردان، عفونت مکرر یا غیرمعمول نیاز به جستوجوی عامل زمینهای دارد.
- بزرگی خوشخیم پروستات (BPH): تکرر، تاخیر در شروع، جریان ضعیف و بیداری شبانه از نشانهها هستند. «انتظار هوشیارانه» در موارد خفیف، درمان دارویی با آلفابلاکرها و مهارکنندههای پنجـآلفا ردوکتاز در موارد انتخابی و روشهای مداخلهای مانند TURP یا لیزر در علائم شدید یا عوارض، مسیر استانداردند.
- اختلال نعوظ: رویکرد چندبعدی لازم است؛ اصلاح عوامل خطر، درمانهای دارویی خط اول و در سناریوهای منتخب روشهای پیشرفته مطرح میشوند. تنظیم زمانبندی داروها و توجه به تداخلها اهمیت دارد.
- هماتوری: یکبار هماتوری گذرا بهتنهایی کافی نیست؛ اما هماتوری پایدار یا همراه با لخته، درد یا کاهش وزن ارزیابی مرحلهبهمرحله میخواهد.
- بیاختیاری ادرار: تمایز «فشاری»، «اضطراری» و «مختلط» مسیر درمان را تعیین میکند؛ از تمرینات کف لگن تا درمانهای دارویی و مداخلهای.
- واریکوسل: برجستگی طناب بیضه و احساس سنگینی با ایستادن طولانی شایع است؛ تصمیم درمانی بر مبنای علائم و اهداف باروری است.
سبکزندگی و پیشگیری؛ جزئیات مؤثر
هیدراتاسیون کافی بدون افراط، کاهش نمک، تعادل کلسیم غذایی، مدیریت وزن، فعالیت منظم و محدودکردن نوشیدنیهای شیرین، پایهٔ پیشگیری از برخی سنگهاست. تأخیر طولانی در نگهداشتن ادرار، تحریک مثانه را تشدید میکند. بهداشت مناسب، تخلیهٔ کامل مثانه و زمانبندی مصرف مایعات پیش از خواب به کاهش شبادراری کمک میکند. دفترچهٔ علائم، میزان مایعات و دفعات ادرار ابزار خوبی برای پایش و تصمیم است.
هزینه، ایمنی و انتظار واقعبینانه
هزینهٔ مسیر تشخیص به آزمایشها، تصویربرداریها و مداخلات بستگی دارد. درمانهای دارویی زمان میخواهند تا اثر کنند و گاهی تنظیم دوز/ترکیب لازم است. روشهای مداخلهای، دورهٔ نقاهت و احتمال نیاز به پیگیری دارند. انتظار واقعبینانه یعنی پذیرش زمانِ بهبود و پایبندی به توصیهها برای کاهش عود.