لیزیک برای پیرچشمی؟ واقعیت‌ها و گزینه‌های جایگزین

بسیاری از افراد وقتی به سن ۴۰ تا ۵۰ سالگی می‌رسند، ناگهان متوجه می‌شوند که خواندن پیام‌های موبایل، برچسب داروها یا کتاب و روزنامه بدون عینک «سخت‌تر» شده است؛ دستشان را عقب‌تر می‌برند تا نوشته‌ها را واضح‌تر ببینند و در نهایت سراغ عینک‌های شماره‌دار برای مطالعه می‌روند. این وضعیت همان پیرچشمی است؛ تغییری طبیعی مرتبط با سن که تقریباً برای همه اتفاق می‌افتد.

در همین دوره است که خیلی‌ها این سوال را می‌پرسند: «آیا لیزیک برای پیرچشمی جواب می‌دهد؟ می‌توانم با یک عمل لیزری، هم از عینک دور و هم از عینک مطالعه خلاص شوم؟» پاسخ کوتاه این است که لیزیک به معنای کلاسیک، مستقیماً خودِ پیرچشمی را درمان نمی‌کند، اما در برخی شرایط می‌تواند بخشی از مشکل را مدیریت کند، و در کنار آن روش‌های دیگری هم برای اصلاح دید نزدیک وجود دارد.

اگر در مشهد زندگی می‌کنید و می‌خواهید ببینید با توجه به سن، نمره عینک و سبک زندگی شما کدام روش مناسب است، می‌توانید برای معاینه و مشاوره تخصصی به دکتر سینا شیرزاد جراح و متخصص چشم در مشهد مراجعه کنید. او عضو انجمن چشم‌پزشکان آمریکا بوده و در حوزه عمل‌های لیزیک، فمتولیزیک، PRK، ترنس PRK، کاتاراکت و بلفاروپلاستی تجربه دارد و در تصمیم‌گیری بین گزینه‌های مختلف، وضعیت هر بیمار را به‌صورت فردبه‌فرد ارزیابی می‌کند.

در این مقاله به‌طور جامع بررسی می‌کنیم که پیرچشمی چیست، لیزیک چه نقشی در آن دارد، مونوویژن (یک چشم برای دور و یک چشم برای نزدیک) چیست، و اگر لیزیک انتخاب ایده‌آل شما نباشد، چه گزینه‌های جایگزین دیگر برای اصلاح دید نزدیک وجود دارد.

پیرچشمی چیست و چه فرقی با نزدیک‌بینی و دوربینی دارد؟

برای درک این‌که چرا لیزیک به‌تنهایی نمی‌تواند «پیرچشمی» را حذف کند، ابتدا باید خودِ این مشکل را بشناسیم. پیرچشمی (Presbyopia) در اصل نتیجه سفت شدن عدسی داخل چشم و کاهش قدرت تطابق است؛ یعنی چشم دیگر مثل قبل نمی‌تواند هم‌زمان روی فاصله‌های مختلف فوکوس کند، به‌خصوص فاصله نزدیک.

برخلاف نزدیک‌بینی و دوربینی که عمدتاً به شکل و طول کره چشم و قدرت قرنیه مربوط می‌شوند، پیرچشمی یک فرآیند مرتبط با سن و عدسی است. به همین دلیل است که:

• حتی افرادی که قبلاً چشم «صفر» داشته‌اند، بعد از ۴۰ سالگی برای خواندن به عینک نیاز پیدا می‌کنند.
• افراد نزدیک‌بین ممکن است بدون عینک، نزدیک را خوب ببینند اما برای دور نیاز به عینک داشته باشند.
• افراد دوربین، هم برای دور و هم برای نزدیک دچار خستگی و تاری می‌شوند.

مقایسه نزدیک‌بینی، دوربینی و پیرچشمی

پیرچشمی را می‌توان به نوعی «ضعف زوم داخلی عدسی» دانست؛ لیزیک بر روی قرنیه کار می‌کند، نه روی عدسی، برای همین نقش آن در این میان کمی متفاوت است.

چرا خیلی‌ها فکر می‌کنند لیزیک درمان قطعی پیرچشمی است؟

به‌خاطر تبلیغات گسترده‌ای که سال‌ها برای عمل لیزیک و «خداحافظی با عینک» انجام شده، بسیاری از بیماران در مشهد و سایر شهرها تصور می‌کنند این جمله درباره هر نوع عینکی صدق می‌کند؛ در حالی که:

• لیزیک در اصل برای اصلاح نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم طراحی شده است.
• پیرچشمی یک فرآیند جداگانه است که به علت سفتی عدسی ایجاد می‌شود.
• برخی تکنیک‌های لیزری مخصوص پیرچشمی (مثل مونوویژن یا قرنیه چندکانونی) وجود دارد، اما این‌ها «لیزیک کلاسیک» به معنای رایج آن نیستند.

بنابراین اگر ۴۵ ساله باشید، لیزیک می‌تواند مثلاً نزدیک‌بینی شما را اصلاح کند تا برای دید دور به عینک نیاز نداشته باشید، اما همچنان ممکن است برای مطالعه، مخصوصاً در نور کم، به عینک سبک نیاز پیدا کنید؛ مگر این‌که از تکنیک‌هایی مثل مونوویژن استفاده شود.

آیا لیزیک کلاسیک می‌تواند پیرچشمی را درمان کند؟

پاسخ صادقانه این است: لیزیک کلاسیک، خودِ پیرچشمی را درمان نمی‌کند. لیزیک فقط شکل قرنیه را تغییر می‌دهد تا تصویر دور یا نزدیک روی شبکیه دقیق‌تر بیفتد؛ اما عدسی داخل چشم که به مرور سفت شده، همان‌طور باقی می‌ماند.

با این حال، لیزیک می‌تواند در افراد بالای ۴۰ سال دو نقش داشته باشد:

• اصلاح عیب انکساری (نزدیک‌بینی، دوربینی یا آستیگمات) تا دید دور بدون عینک بهتر شود.
• استفاده از تکنیک‌هایی مثل مونوویژن برای کمک به دید نزدیک بدون عینک مطالعه.

درواقع هنگامی که بیمار برای مشاوره نزد چشم‌پزشکی مانند دکتر سینا شیرزاد مراجعه می‌کند، گفتگو معمولاً به‌این سمت می‌رود که: «هدف شما فقط رهایی از عینک دور است یا می‌خواهید وابستگی‌تان به عینک مطالعه هم کمتر شود؟» پاسخ به این سوال مسیر انتخاب درمان را عوض می‌کند.

مونوویژن: یک چشم برای دور، یک چشم برای نزدیک

یکی از روش‌های رایج استفاده از لیزر برای کاهش وابستگی به عینک مطالعه در سنین پیرچشمی، مونوویژن است. در این روش:

• یک چشم (معمولاً چشم غالب) برای دید دور تنظیم می‌شود،
• و چشم دیگر کمی نزدیک‌بین باقی گذاشته می‌شود تا دید نزدیک را پوشش دهد.

مغز بسیاری از افراد می‌تواند این دو تصویر را به‌خوبی با هم ترکیب کند؛ در نتیجه فرد در اکثر موقعیت‌ها بدون عینک، هم برای دور و هم برای نزدیک دید قابل‌قبولی دارد، هرچند ممکن است در برخی فعالیت‌های خاص (مثل رانندگی دقیق شبانه یا کار طولانی با کامپیوتر) کمی سازش لازم باشد.

مزایا و محدودیت‌های مونوویژن با لیزیک

به‌همین دلیل است که پزشکان باتجربه معمولاً قبل از انجام مونوویژن دائمی با لیزیک، یک آزمایش مونوویژن با عینک یا لنز تماسی برای چند روز یا چند هفته پیشنهاد می‌کنند تا مغز بیمار فرصت داشته باشد این وضعیت را تست کند.

Presby-LASIK و روش‌های لیزری چندکانونی: هرجا قابل اجرا نیست

در برخی مراکز دنیا از تکنیک‌هایی استفاده می‌شود که قرنیه را به‌صورت چندکانونی شکل می‌دهند؛ مشابه لنزهای چندکانونی، تا هم دید دور و هم دید نزدیک در یک چشم تقویت شود. به این خانواده روش‌ها گاهی به‌طور کلی Presby-LASIK یا «لیزیک برای پیرچشمی» گفته می‌شود.

این روش‌ها:

• نیاز به دستگاه‌های پیشرفته و پروفایل‌های درمانی خاص دارند،
• لازم است بر اساس نقشه قرنیه و اندازه مردمک، بسیار دقیق طراحی شوند،
• برای همه بیماران و در همه مراکز قابل اجرا نیستند.

در عمل روزمره، به‌ویژه در کشور ما، همچنان مونوویژن (با لیزیک، فمتولیزیک یا روش‌های سطحی مثل PRK و ترنس PRK) از رایج‌ترین رویکردها برای مدیریت پیرچشمی با لیزر روی قرنیه است.

چه کسانی کاندید مناسب لیزیک برای پیرچشمی هستند؟

تصمیم درباره این‌که آیا لیزیک (یا فمتولیزیک، PRK، ترنس PRK) برای شما در سن پیرچشمی مناسب است یا نه، به مجموعه‌ای از عوامل بستگی دارد. به‌طور خلاصه، کاندید خوب کسی است که:

• نمره چشم او در چند سال اخیر نسبتاً ثابت بوده باشد.
• قرنیه سالم، با ضخامت و شکل مناسب (در توپوگرافی) داشته باشد.
• بیماری‌های فعال سطح چشم (خشکی شدید، التهاب) نداشته باشد یا قبل از عمل کنترل شده باشد.
• انتظارات واقعی از نتیجه داشته باشد (مثلاً بداند ممکن است در برخی فعالیت‌ها باز هم به عینک نیاز داشته باشد).
• در صورت انتخاب مونوویژن، در تست مونوویژن با عینک یا لنز احساس راحتی کند.

در مشاوره‌ای که نزد چشم‌پزشکی مانند دکتر سینا شیرزاد در مشهد انجام می‌شود، معمولاً این موارد به‌صورت شفاف توضیح داده می‌شود تا بیمار بداند در سن و شرایط خودش، چه میزان وابستگی به عینک را می‌تواند کاهش بدهد.

گزینه‌های جایگزین لیزیک برای پیرچشمی

اگر لیزیک یا مونوویژن برای شما مناسب نباشد یا نخواهید تحت عمل لیزری قرنیه قرار بگیرید، خوشبختانه گزینه‌های دیگری هم برای مدیریت پیرچشمی وجود دارد. این گزینه‌ها را می‌توان به سه دسته کلی تقسیم کرد:

• وسایل اپتیکی (عینک و لنز تماسی)
• روش‌های لیزری قرنیه‌ای (مونوویژن با PRK یا ترنس PRK، روش‌های چندکانونی محدود)
• جراحی‌های لنز داخل چشمی (به‌ویژه در سنین بالاتر یا همراه با کاتاراکت)

۱. عینک و لنز تماسی برای پیرچشمی

ساده‌ترین و در عین حال کاملاً مؤثرترین راه اصلاح پیرچشمی، همچنان عینک مطالعه یا عینک‌های چندکانونی است. برای کسانی که نمی‌خواهند زیر تیغ جراحی بروند، یا از نظر ساختار چشم کاندید مناسبی برای لیزر نیستند، این گزینه همچنان استاندارد طلایی محسوب می‌شود.

در برخی افراد، استفاده از لنزهای تماسی چندکانونی یا مونوویژن با لنز تماسی، به‌عنوان «تست» یا حتی راه‌حل طولانی‌مدت می‌تواند مطرح شود؛ البته به‌شرط رعایت کامل بهداشت لنز و کنترل ریسک عفونت.

۲. مونوویژن با روش‌های سطحی (PRK و ترنس PRK)

برای برخی بیماران، به‌ویژه کسانی که قرنیه نازک‌تری دارند، به‌جای لیزیک و فمتولیزیک، از PRK یا ترنس PRK برای ایجاد مونوویژن استفاده می‌شود. اصل ایده همان است (یک چشم برای دور، یک چشم برای نزدیک)، فقط تکنیک عمل روی قرنیه متفاوت است.

این انتخاب بیشتر در حیطه تصمیم‌گیری جراح است؛ کسی که در هر دو خانواده روش‌ها (فلپ‌دار و سطحی) تجربه کافی داشته باشد، می‌تواند مزایا و محدودیت‌ها را برای چشم خاص شما توضیح دهد.

۳. جراحی عدسی داخل چشمی: رفرکتیو لنس اکسچنج و لنزهای چندکانونی

در سنین بالاتر یا در بیمارانی که کاتاراکت اولیه دارند، گاهی به‌جای دستکاری قرنیه، سراغ جراحی عدسی داخل چشم می‌رویم؛ یعنی:

• عدسی طبیعی چشم (کدر یا سالم اما پیر) خارج می‌شود،
• و به‌جای آن لنز داخل چشمی (IOL) مناسب کار گذاشته می‌شود.

اگر لنز مورد استفاده از نوع چندکانونی، ادد یا EDOF باشد، می‌تواند تا حدی هم دید دور و هم دید نزدیک را پوشش دهد. این نوع عمل که در غیاب کاتاراکت به آن رفرکتیو لنس اکسچنج (RLE) گفته می‌شود، بسته به سن و وضعیت عدسی می‌تواند گزینه‌ای برای مدیریت پیرچشمی و عیب انکساری باشد.

مقایسه کلی گزینه‌های اصلی برای پیرچشمی

انتخاب بین این گزینه‌ها، نیازمند بررسی دقیق وضعیت عدسی، قرنیه، نمره چشم و سبک زندگی فرد است؛ تصمیمی که باید در یک مشاوره کامل با جراح و متخصص چشم گرفته شود.

سناریوهای فرضی: در عمل چه تصمیم‌هایی گرفته می‌شود؟

برای ملموس‌تر شدن موضوع، سه سناریوی فرضی را در نظر بگیرید (اعداد و افراد کاملاً ساختگی هستند، اما الگوی تصمیم‌گیری واقعی است):

• سناریو ۱: خانم ۴۳ ساله، نزدیک‌بین با نمره -۳، تازه شروع پیرچشمی
  او برای دور عینک می‌زند و برای نزدیک، وقتی عینک را برمی‌دارد، نسبتاً راحت می‌خواند؛ اما از عینک دور خسته شده است. در این وضعیت، لیزیک برای اصلاح نزدیک‌بینی و حفظ کمی نزدیک‌بینی خفیف در یک چشم (مونوویژن ملایم) می‌تواند وابستگی او به عینک را کم کند؛ البته بعد از تست مونوویژن با لنز تماسی.
• سناریو ۲: آقای ۵۲ ساله، نمره دور تقریباً صفر، فقط پیرچشمی
  او برای دور مشکلی ندارد اما برای هر کار نزدیک به عینک مطالعه وابسته است. در چنین موردی، لیزیک کلاسیک چیزی برای اصلاح «دور» ندارد و برای مدیریت فقط پیرچشمی، روش‌های دیگری مانند عینک، لنزهای تماسی خاص، مونوویژن، یا در سنین بالاتر لنز داخل چشمی باید بررسی شود.
• سناریو ۳: خانم ۵۸ ساله، نزدیک‌بینی متوسط و کاتاراکت اولیه
  در این سن، به‌جای دستکاری قرنیه با لیزیک، ممکن است جراحی کاتاراکت همراه با کارگذاری لنز داخل چشمی مناسب (مثلاً لنز چندکانونی یا ادد) گزینه منطقی‌تری برای اصلاح هم‌زمان دید دور و نزدیک باشد.

این مثال‌ها نشان می‌دهند که «لیزیک برای پیرچشمی» یک پاسخ یکسان برای همه نیست و هر بیمار باید جداگانه ارزیابی شود.

نقش مشاوره تخصصی در انتخاب بین لیزیک و گزینه‌های جایگزین

در مشهد، مراجعه به چشم‌پزشکی که هم در عمل‌های قرنیه‌ای (لیزیک، فمتولیزیک، PRK، ترنس PRK) و هم در جراحی‌های عدسی (کاتاراکت، لنزهای داخل چشمی) تجربه دارد، این مزیت را ایجاد می‌کند که درمان فقط به یک روش محدود نشود. دکتر سینا شیرزاد با تجربه در هر دو حوزه، در معاینه قبل از عمل به این موارد دقت می‌کند:

• سن دقیق و مرحله پیرچشمی بیمار،
• نوع شغل (کار اداری، راننده، جراح، کار نزدیک ظریف)،
• میزان حساسیت بیمار به کیفیت بالای دید (مثلاً در شب)،
• وجود یا عدم وجود کاتاراکت اولیه،
• نتایج توپوگرافی و پاخیمتری قرنیه.

سپس بر همین اساس توضیح می‌دهد که آیا لیزیک یا فمتولیزیک در قالب مونوویژن، رویکرد مناسبی برای او هست یا خیر، و اگر نیست، چه گزینه‌های جایگزینی می‌تواند به کاهش وابستگی به عینک کمک کند.

جمع‌بندی: لیزیک برای پیرچشمی؛ همیشه جواب، اما نه همیشه بهترین جواب

به‌طور خلاصه:

• پیرچشمی نتیجه طبیعی افزایش سن و سفت شدن عدسی داخل چشم است، نه فقط مشکل قرنیه.
• لیزیک کلاسیک خودِ پیرچشمی را درمان نمی‌کند، اما می‌تواند عیب انکساری دور را اصلاح کند.
• مونوویژن با لیزیک، فمتولیزیک، PRK یا ترنس PRK می‌تواند وابستگی به عینک مطالعه را در بسیاری بیماران کاهش دهد، ولی برای همه مناسب نیست.
• جایگزین‌هایی مثل عینک، لنز تماسی، لنزهای داخل چشمی چندکانونی و ترکیب روش‌ها، بسته به سن و ساختار چشم، می‌توانند راه‌حل‌های مناسب‌تری باشند.

اگر بالای ۴۰ سال سن دارید و از عینک دور یا عینک مطالعه خسته شده‌اید، بهترین نقطه شروع، یک معاینه و مشاوره تخصصی است، نه انتخاب خودسرانه یک روش بر اساس تجربه اطرافیان. در مشهد می‌توانید برای این منظور به دکتر سینا شیرزاد، جراح و متخصص چشم، عضو انجمن چشم‌پزشکان آمریکا و از پزشکان فعال در حوزه عمل‌های لیزیک، فمتولیزیک، PRK، ترنس PRK، کاتاراکت و بلفاروپلاستی مراجعه کنید.

ویزیت و انجام بسیاری از این عمل‌ها در مشهد، ملاصدرای ۹، کلینیک نوید دیدگان انجام می‌شود. برای تنظیم وقت و طرح سوالات اولیه درباره لیزیک برای پیرچشمی و گزینه‌های جایگزین، می‌توانید از دریافت نوبت اینترنتی در سامانه پزشکم استفاده کنید یا با شماره 09155557721 هماهنگ شوید. یک جلسه مشاوره آگاهانه می‌تواند تفاوت بین یک تصمیم عجولانه و یک انتخاب هوشمند و متناسب با چشمان شما باشد.