این مطلب صرفاً آموزشی است و جایگزین معاینه و توصیهٔ اختصاصی پزشک نیست. تصمیم برای هر اقدام درمانی در حوزهٔ ریه و دستگاه تنفسی باید پس از ارزیابی حضوری، مرور گزینهها/ریسکها/مزایا و امضای رضایت آگاهانه انجام شود. در صورت مشاهدهٔ علائم هشدار مانند تنگینفس شدید یا پیشرونده، کبودی لبها یا انگشتان، درد قفسه سینه، سرفهٔ خونی، تب بالا با لرز یا علائم عفونت کنترلنشده، کاهش سطح هوشیاری یا گیجی، خسخس شدید یا «سینهٔ خاموش» (کاهش صداهای تنفسی)، کاهش اشباع اکسیژن، وقفههای تنفسی در خواب، علائم احتمالی آمبولی ریه (تنگینفس ناگهانی، درد پلورتیک، سنکوپ یا تورم یکطرفهٔ ساق)، یا واکنش آنافیلاکسی، فوراً به مراکز درمانی مراجعه کنید.
چرا تستهای عملکرد ریوی مهماند؟ تصویر کلی و کاربردها
تستهای عملکرد ریوی (Pulmonary Function Tests/PFTs) شاخصهای عینی برای ارزیابی جریان و حجم هوا در ریه، مقاومت راههای هوایی و تبادل گاز فراهم میکنند. در خط اول ارزیابیِ بیماریهای شایع تنفسی مانند آسم، COPD (بیماری مزمن انسدادی ریه)، بیماریهای بینابینی ریه (ILD)، برونشکتازی، فیبروز کیستیک و نیز در پیگیری پیامدهای تماسهای شغلی/محیطی، پیشعمل جراحی، پایش پاسخ به درمان و توانبخشی، نقش غیرقابلجایگزینی دارند. این مقاله با تمرکز بر اسپیرومتری و پیک فلو (PEF)، نحوهٔ انجام استاندارد، خطاهای رایج، و تفسیر مرحلهای را به زبان ساده اما دقیق مرور میکند تا بیمار و تیم درمان زبان مشترکی برای تصمیمگیری مبتنی بر شواهد داشته باشند.
اسپیرومتری چیست و چه میسنجد؟
اسپیرومتری رایجترین تست عملکرد ریوی است که با یک مانور دم عمیق تا ظرفیت کامل ریه و سپس بازدم سریع و پرفشار تا حد امکان انجام میشود. شاخصهای کلیدی آن عبارتاند از:
FEV1 (حجم بازدمی در ثانیهٔ اول): حجمی از هوای بازدمی که در ثانیهٔ نخست بازدمِ پرفشار خارج میشود؛ حساس به انسداد راههای هوایی.
FVC (ظرفیت حیاتی اجباری): کل حجمی که بیمار در بازدم اجباری از ریه خارج میکند؛ کاهش آن میتواند در الگوی انسدادی شدید (بهدلیل بهدامافتادن هوا) یا در الگوی محدودیتی دیده شود.
نسبت FEV1/FVC: نسبتِ دو شاخص فوق؛ کاهش آن (نسبت پایینتر از حد طبیعی) نشانهٔ الگوی انسدادی است.
PEF (حداکثر جریان بازدمی): بیشینهٔ جریان در ابتدای مانور بازدمی؛ گرچه بهتنهایی برای تشخیص بیماری کافی نیست، اما برای پایش روزانهٔ آسم و اقدام در برنامههای خانگی مفید است.
شاخصهای کمکی مانند FEF25–75% (جریان میانی بازدم) گاهی برای توصیف اضافه میشوند اما به تنهایی برای تشخیص یا تصمیمگیری درمانی اتکا نمیشوند. تفسیر مقادیر در نسبت با «مقادیر پیشبینیشده» (بر اساس سن، قد، جنس و معادلات مرجع) و حد پایین طبیعی (LLN) انجام میشود.
چگونه اسپیرومتری استاندارد انجام میشود؟
انجام صحیح اسپیرومتری مستلزم همکاری خوب بیمار، آموزش روشن و کنترل کیفیت مداوم دستگاه است. بیمار معمولاً نشسته، با گیره بینی و دهانگیر یکبارمصرف فیلتردار، پس از دم عمیق تا ظرفیت کامل، بازدمی سریع، ناگهانی و ادامهدار تا حد امکان انجام میدهد؛ سپس (در صورت درخواست آزمایشگاه) دم سریع برای ثبت حلقهٔ حجمی-جریانی کامل انجام میشود. دستکم سه مانور قابلقبول لازم است تا بهترین مقادیر انتخاب و تکرارپذیری سنجیده شود.
آمادگی و منعهای نسبی پیش از اسپیرومتری
- رویدادهای قلبی–عروقی اخیر (مانند انفارکتوس میوکارد در روزهای اخیر)، پنوموتوراکس اخیر، یا هموپتیزی بدون علت مشخص: نیازمند ارزیابی و تعویق آزمون تا پایدارشدن.
- جراحیهای اخیر که با افزایش فشار داخل قفسه سینه/شکم یا چشم ممکن است تشدید شوند (مثلاً جراحی چشم یا شکم/قفسه سینه): تصمیمگیری موردی توسط پزشک.
- آنوریسم شناختهشدهٔ آئورت/قفسه سینه/مغزی، یا فشار خون کنترلنشده: احتیاط و ارزیابی خطر–فایده پیش از انجام.
- عفونت فعال قابلانتقال از راه تنفس یا ناتوانی در درک/اجرای دستورها و آببندی دهانگیر: بهتعویقانداختن یا انتخاب روش جایگزین.
- پرهیز از مصرف کوتاهمدت برخی برونکودیلاتورها پیش از تست (طبق دستور کتبی آزمایشگاه/پزشک) برای جلوگیری از نتایج کاذب.
کنترل کیفیت و کالیبراسیون دستگاه
برای اعتماد به نتایج، دستگاه باید روزانه با سرنگ ۳ لیتریِ کالیبراسیونشده بررسی و خطا در بازهٔ پذیرفتنی باشد. ثبت شرایط محیطی (دما، فشار، رطوبت)، بررسی نشتی، و آزمون خطیبودن در نرخهای جریان پایین/متوسط/بالا مطابق دستورالعملهای استاندارد انجام میشود. استفاده از فیلترهای تنفسی و ضدعفونی مناسب برای پیشگیری از انتقال عفونت ضروری است. مستندسازی کنترلهای روزانه در گزارش کیفیت آزمون گنجانده میشود.
معیارهای پذیرش (Acceptability) و تکرارپذیری (Repeatability) اسپیرومتری
پس از هر مانور، تکنسین باید کیفیت «شروع»، «ادامه» و «پایان» بازدم اجباری را ارزیابی کند. در استانداردهای بهروز، «پایانِ بازدم اجباری» زمانی پذیرفته میشود که پلاتوی حجمی–زمانی با تغییر کمتر از حدود ۲۵ میلیلیتر در یک ثانیه دیده شود؛ اگر دستیابی به پلاتو ممکن نباشد، تلاش کافی (مثلاً بازدم طولانی در حد مورد انتظار) و معیارهای جایگزین مد نظر قرار میگیرد. سپس از بین مانورهای قابلقبول، بهترین مقادیر انتخاب و با دو مقدار برتر بعدی برای تکرارپذیری سنجیده میشود (اختلاف FEV1 و FVC دو مقدار بزرگ، در بزرگسالان معمولاً ≤۱۵۰ میلیلیتر پذیرفتنی است؛ در حجمهای بسیار پایین، معیارهای سختگیرانهتری اعمال میشود).
جدول معیارهای کلیدی پذیرش و تکرارپذیری اسپیرومتری (چکلیست عملی)
| حوزه | معیار کلیدی | توضیح/نکتهٔ کاربستی |
|---|---|---|
| شروع مانور | حجم پسبرونریزی (BEV) ≤ ۰٫۱ لیتر یا ≤ ۵٪ FVC (هرکدام بزرگتر) | شروع سریع و «انفجاری» جریان؛ سرفه در ثانیهٔ اول قابلقبول نیست. |
| ادامهٔ مانور | عدم وجود نشتی/انسداد و عدم خاتمهٔ زودهنگام | تماس کامل لبها با دهانگیر؛ پرهیز از زبان/دندان در مسیر جریان. |
| پایان مانور | پلاتوی حجمی–زمانی (< ۲۵ میلیلیتر تغییر در ۱ ثانیه) یا تلاش کافی تا پایان | در صورت عدم پلاتو، بازدم طولانی و تلاش مداوم ارزیابی شود. |
| تعداد مانورها | حداقل سه مانورِ قابلقبول | در صورت خستگی، استراحت کوتاه بین تلاشها. |
| تکرارپذیری | اختلاف دو مقدار بزرگ FEV1 و FVC ≤ حدود ۱۵۰ میلیلیتر | در کودکان/حجمهای خیلی کم، آستانههای سختگیرانهتر در نظر گرفته میشود. |
| درجهبندی کیفیت | A تا F (و وضعیت قابلاستفاده «U») | گزارش کیفیت برای تصمیمگیری بالینی شفافیت میآورد. |
پیک فلو (PEF): تعریف، کاربرد، تکنیک و محدودیتها
PEF بیشینهٔ جریان بازدمی در ابتدای بازدم اجباری است و با دستگاه سادهٔ پیکفلومتر اندازهگیری میشود. این شاخص برای پایش نوسانات روزانهٔ آسم، شناسایی محرکها، ارزیابی پاسخ به درمان و اجرای «برنامهٔ اقدام» سودمند است؛ بهویژه در بیمارانی که دسترسی به اسپیرومتری ندارند یا برای پیگیریهای خانگی. با این حال، PEF بهتنهایی ابزار تشخیصی قابلاتکا برای افتراق بیماریها نیست و باید در کنار شرححال، معاینه و در صورت امکان اسپیرومتری تفسیر شود.
برای سنجش صحیح، بیمار پس از دم عمیق، با انفجار سریع بازدم را آغاز میکند و حداکثر تلاش را در نخستین لحظات بهکار میگیرد؛ سه تلاش با بهترین مقدار بهعنوان نتیجه ثبت میشود. بهتر است بیماران دارای آسم «بهترین مقدار شخصی» (Personal Best) را در دورهٔ کنترل پایدار تعیین و مقادیر بعدی را نسبت به آن بسنجند.
زونهای اقدام بر اساس PEF نسبت به بهترین مقدار شخصی
| زون | محدودهٔ PEF نسبت به بهترین مقدار شخصی | برداشت بالینی/توصیهٔ کلی |
|---|---|---|
| سبز | حدود ۸۰–۱۰۰٪ | کنترل مناسب؛ ادامهٔ درمان نگهدارنده و پایش طبق برنامه. |
| زرد | حدود ۵۰–۷۹٪ | هشدار؛ اقدام طبق برنامهٔ اقدام (افزایش درمان سریعالاثر، مرور محرکها، تماس با تیم درمان). |
| قرمز | < ۵۰٪ | خطر؛ اجرای بخش اورژانسی برنامه و ارجاع فوری در صورت عدم بهبود. |
نوسان بیش از حد روزانهٔ PEF (مثلاً میانگین تغییرات روزانه بیش از حدود ۱۰٪ در بزرگسالان) میتواند نشانهٔ کنترل نامطلوب آسم باشد و باید با پزشک مرور شود. تأکید میکنیم که PEF بهتنهایی معادل «تشخیص» نیست؛ در COPD نیز PEF ابزار غربالگری ضعیفی است و تشخیص بر پایهٔ اسپیرومتریِ معتبر است.
آزمون برونکودیلاتور (پیش/پس از داروی گشادکنندهٔ برونش)
سنجش «پاسخ به برونکودیلاتور» (BDR) در برخی موقعیتها (مثلاً افتراقگذاری بین الگوهای انسدادی، یا تأیید تغییرپذیری جریان در آسم) کمککننده است. در این روش، پس از اسپیرومتری پایه، داروی سریعالاثر استنشاقی طبق دستور استاندارد داده شده و پس از فاصلهٔ زمانی مشخص، تست تکرار میشود. پاسخ معنادار بالینی معمولاً با افزایش FEV1 یا FVC بهمیزان ≥۱۲٪ و ≥۲۰۰ میلیلیتر نسبت به مقدار پایه تعریف میشود. برخی آزمایشگاهها علاوهبر درصد تغییر مطلق، تغییر نسبت به مقدار پیشبینیشده (z-score یا درصدِ پیشبینی) را نیز گزارش میکنند تا تصویر دقیقتری از اهمیت پاسخ ارائه دهند. تفسیر نتیجه باید با زمینهٔ بالینی و سایر شاخصها یکپارچه شود (مثلاً امکان داشتن «انسداد ثابت» همراه با پاسخ اندک در COPD).
تفسیر مرحلهای اسپیرومتری: از کیفیت تا الگو
برای جلوگیری از خطاهای رایج، تفسیر باید پلهپله و نظاممند انجام شود:
گام ۱: کنترل کیفیت. درجهٔ کیفیت، تعداد تلاشها، وجود سرفه/نشتی، معیارهای پذیرش و تکرارپذیری را چک کنید. اگر کیفیت ضعیف است، نتیجهٔ عددی میتواند گمراهکننده باشد.
گام ۲: بررسی نسبت FEV1/FVC نسبت به حد پایین طبیعی (LLN). استفاده از معادلات مرجع سنی–قدی–جنسی بهروز برای تعیین LLN توصیه میشود. نسبت ثابت ۰٫۷ در برخی گروهها (مثلاً سالمندان) میتواند افراد سالم را بهاشتباه «انسدادی» نشان دهد یا در جوانان، انسداد واقعی را از نظر پنهان کند. بنابراین LLN (یا z-score) ترجیح دارد؛ با این حال برخی راهنماهای بیماریمحور (مانند GOLD برای COPD) همچنان از نسبت ثابت در کنار قضاوت بالینی استفاده میکنند.
گام ۳: اگر انسداد وجود دارد، شدت را با FEV1 درصدِ پیشبینیشده طبقهبندی کنید. شدتِ انسداد بهتنهایی «شدت بیماری» را تعیین نمیکند اما برای برآورد بار فیزیولوژیک و پیگیری روند مفید است.
گام ۴: اگر FVC پایین است و نسبت FEV1/FVC طبیعی یا بالا، الگوی محدودیتی مطرح است. در این حالت برای تأیید، اندازهگیری حجمهای ریوی (TLC) لازم است؛ اسپیرومتری بهتنهایی «محدودیت» را اثبات نمیکند.
گام ۵: اگر هم نسبت کاهش یافته و هم FVC پایین است، الگوی مختلط (انسدادی–محدودیتی) مطرح میشود. برای تمایز بین بهدامافتادن هوا و محدودیت واقعی، ارزیابی حجمهای ریوی و انتقال گاز (DLCO) کمککننده است.
گام ۶: نتیجه را در زمینهٔ بالینی و آزمونهای تکمیلی یکپارچه کنید. مثلاً کاهش FEV1 همراه با DLCO پایین در زمینهٔ سیگار سنگین میتواند به نفع آمفیزم باشد؛ در مقابل، FEV1/FVC پایین با DLCO نسبتاً حفظشده میتواند بیشتر با آسم یا برونشیت مزمن سازگار باشد.
الگوهای تفسیر اسپیرومتری: نمای کلی
| الگو | FEV1/FVC | FVC | برداشت اولیه | گام بعدی پیشنهادی |
|---|---|---|---|---|
| طبیعی | در محدودهٔ طبیعی (≥ LLN) | در محدودهٔ طبیعی | عدم وجود اختلال واضح در جریان/حجم | بررسی بالینی؛ در صورت شک، آزمونهای تکمیلی برحسب نیاز |
| انسدادی | پایینتر از LLN | طبیعی یا کاهش (در انسداد شدید) | تنگی راههای هوایی (آسم، COPD، برونشیولیت و…) | سنجش پاسخ به برونکودیلاتور؛ DLCO/تصویربرداری در صورت نیاز |
| محدودیتی مشکوک | طبیعی یا بالا | پایین | کاهش ظرفیت ریوی کلی (ILD، چاقی شدید، دیوارهٔ قفسه سینه) | تأیید با TLC؛ بررسی DLCO برای تفکیک علل پارانشیمی و غیرپارانشیمی |
| مختلط | پایینتر از LLN | پایین | ترکیب انسداد و محدودیت | حجمهای ریوی + DLCO برای کمیسازی مؤلفهها |
شدت انسداد بر اساس FEV1 درصدِ پیشبینیشده (پس از برونکودیلاتور)
| طبقهٔ شدت جریانهوایی | FEV1 (% از مقدار پیشبینی) | نکتهٔ تفسیر |
|---|---|---|
| خفيف | ≥ ۸۰٪ | ممکن است علائم اندک باشد؛ با سایر شاخصها تصمیمگیری شود. |
| متوسط | ۵۰–۷۹٪ | کاهش تحمل فعالیت؛ پایش دقیقتر و اصلاح درمان نگهدارنده. |
| شدید | ۳۰–۴۹٪ | بار علائمی بالاتر؛ ارزیابی همبودها و توانبخشی ریوی. |
| بسیار شدید | < ۳۰٪ | خطر عوارض؛ برنامهٔ جامع مدیریت و ارجاع تخصصی. |
توجه: این طبقهبندی شدت «انسداد جریان هوا» را توصیف میکند نه الزاماً شدت بالینیِ بیماری؛ در COPD ارزیابی علائم، تشدیدها و همبودیها نیز برای تصمیمگیری درمانی ضروری است.
نسبت ثابت ۰٫۷ در برابر LLN (حد پایین طبیعی): کدام بهتر است؟
دو رویکرد اصلی برای تعیین «انسداد» وجود دارد: نسبت ثابت FEV1/FVC < ۰٫۷ و مقایسه با LLN مبتنی بر معادلات مرجع. رویکرد نسبت ثابت ساده و رایج است، اما در سالمندان میتواند انسداد کاذب و در جوانان انسداد از دسترفته ایجاد کند. رویکرد LLN که z-score را مبنا قرار میدهد، سن/قد/جنس را لحاظ میکند و از نظر آماری دقیقتر است. توصیهٔ عملی: اگر امکان استفاده از معادلات مرجع بهروز (مانند GLI) و گزارش LLN/z-score وجود دارد، از آنها بهره ببرید؛ اگر نسبت ثابت بهکار میرود، حتماً با زمینهٔ بالینی و سایر شاخصها (DLCO، تصویرنگاری) همسنجی شود.
مرجعهای پیشبینی (GLI) و بحث عدالت در تفسیر: «نژاد» یا «میانگین جهانی»؟
معادلات Global Lung Function Initiative (GLI) سالها پایهٔ محاسبهٔ مقادیر پیشبینیشده بودهاند. در سالهای اخیر، حرکت بهسوی رویکردهای بیطرف از نظر نژادی/قومیت برای کاهش سوگیری و پیامدهای نابرابر در تفسیر PFTs تقویت شده است. بسیاری از آزمایشگاهها بهجای انتخاب دستههای نژادی/قومی، از معادلات «میانگین جهانی» یا رویکردهای مبتنی بر z-score با توضیح شفاف در گزارش استفاده میکنند. نکتهٔ عملی برای بیمار و پزشک: نوع معادلهٔ مرجع و مبنای تفسیر (LLN/z-score، میانگین جهانی یا دستههای قدیمی) باید در گزارش قید شود تا تصمیمگیری بالینی آگاهانه باشد.
کالیبراسیون، تضمین کیفیت و گزارشدهی استاندارد
کیفیت دادهٔ خام، پایهٔ تفسیر درست است. آزمایشگاه باید برنامهٔ کالیبراسیون روزانه با سرنگ ۳ لیتری معتبر، آزمون خطیبودن در جریانهای متفاوت، ثبت شرایط محیطی و کنترل نشتی/فیلتر را اجرا و مستندسازی کند. آموزش مداوم تکنسینها، استفاده از چکلیستهای استاندارد و بازخورد در لحظه (مانند هشدار «شروع کند» یا «پایان زودرس» در نرمافزار) خطاها را کم میکند. گزارش باید شامل اطلاعات بیمار، معیارهای کیفیت، مقادیر پیش و پس از برونکودیلاتور (در صورت انجام)، مقادیر مطلق، درصد پیشبینی، LLN/z-score، و برداشت تفسیر باشد.
اجزای ضروری در گزارش استاندارد اسپیرومتری
| جزء گزارش | چه چیزی ثبت شود؟ | چرا مهم است؟ |
|---|---|---|
| مشخصات بیمار | سن، قد، وزن، جنس، شناسه | پایهٔ محاسبهٔ مقادیر پیشبینیشده |
| کیفیت آزمون | تعداد تلاشها، معیارهای پذیرش، تکرارپذیری، درجهٔ کیفیت | اعتبارسنجی نتایج و اعتماد به تفسیر |
| مقادیر خام | FEV1، FVC، FEV1/FVC، PEF (در صورت ثبت) | پایهٔ تفسیر فیزیولوژیک |
| مقایسه با مرجع | درصد پیشبینی، LLN/z-score، نوع معادله (مثلاً GLI) | تعیین طبیعی/غیرطبیعی بودن و اندازهٔ انحراف |
| پیش/پس برونکودیلاتور | تغییر مطلق (میلیلیتر) و درصدی | ارزیابی پاسخپذیری راههای هوایی |
| برداشت تفسیر | الگو (طبیعی/انسدادی/محدودیتی/مختلط) و پیشنهاد گام بعد | راهنمایی برای تصمیم بالینی و پیگیری |
جمعیتهای ویژه و نکات عملی
کودکان: همکاری و تکنیک نقش اصلی دارند. معیارهای پذیرش/تکرارپذیری با درنظرگرفتن حجمهای کوچکتر سختگیرانهتر میشود. PEF و حلقهٔ حجمی–جریانی با آموزش بازیوارسازی بهتر انجام میشود. در تفسیر، استفاده از معادلات مرجع مناسبِ سن ضروری است.
سالمندان: نسبت ثابت ۰٫۷ ممکن است انسداد کاذب ایجاد کند؛ LLN ترجیح دارد. همبودهای قلبی–ریوی و ضعف عضلانی تنفسی میتوانند اجرای صحیح مانور را دشوار کنند.
چاقی و بیماریهای دیوارهٔ قفسه سینه: FVC ممکن است محدود بهنظر برسد؛ اندازهگیری TLC برای تمایز محدودیت واقعی از بهدامافتادن هوا ضروری است.
بیماریهای عصبی–عضلانی: ممکن است FVC اُفت کند بدون الگوی انسدادی؛ مانور دم حداکثری و سنجش ظرفیتهای حیاتی آرام (SVC) و فشارهای دهانی (MIP/MEP) تصویر کاملتری میدهند.
بارداری: تفسیر با دقت و با هدف اجتناب از مانورهای خستهکننده و طولانی؛ معمولاً انجام اسپیرومتری در بارداریِ بدون عارضه با احتیاط قابلقبول است و تصمیم نهایی با پزشک است.
محیطهای شغلی/تماسهای سمی: اسپیرومتری دورهای با گزارش دقیق LLN/z-score و روند طولی (Longitudinal) برای شناسایی کاهشهای تسریعشده مفید است.
اشتباهات رایج تکنیکی و راههای پیشگیری
- شروع کند (BEV بالا): آموزش «انفجار سریع» در شروع بازدم و استفاده از پیامهای بازخورد نرمافزار.
- خاتمهٔ زودهنگام: تشویق کلامی مداوم تا رسیدن به پلاتو؛ در صورت نیاز استراحت کوتاه و تکرار.
- نشتی یا آببندی ناکافیِ دهانگیر: اطمینان از تماس کامل لبها و عدم وجود دندان مصنوعی لق/زبان در مسیر جریان.
- سرفه در ثانیهٔ اول: آموزش قبل از تست، تمرین خشک، و تکرار مانور.
- کالیبراسیون ناکافی: پایبندی به کنترل روزانه با سرنگ ۳ لیتری و ثبت نتایج در دفترچهٔ کالیبراسیون.
PEF در برابر اسپیرومتری: کِی از کدام استفاده کنیم؟
اسپیرومتری معیار استاندارد تشخیص و تفکیک الگوهای فیزیولوژیک (انسدادی/محدودیتی/مختلط) است و برای تأیید COPD و پایش ساختاری بیماریها ضروری است. PEF ابزاری ارزان و قابلحمل برای پایش روزانهٔ آسم و اجرای برنامهٔ اقدام است؛ برای تشخیص افتراقی یا مرحلهبندی بیماریها کافی نیست. در محیطهای کممنبع، ثبت منظم PEF میتواند الگوهای تغییرپذیری را آشکار کند، اما باید در اولین فرصت با اسپیرومتری معتبر تکمیل شود.
نمونههای کوتاه تفسیر
نمونهٔ ۱ (انسدادی با پاسخ واضح): نسبت FEV1/FVC پایینتر از LLN، FEV1 %پیشبینیشده ۶۵٪، افزایش FEV1 بهمیزان ۳۲۰ میلیلیتر و ۱۵٪ پس از برونکودیلاتور. برداشت: الگوی انسدادی با پاسخپذیری راههای هوایی؛ در زمینهٔ بالینی به نفع آسم/انسداد قابلبرگشت.
نمونهٔ ۲ (محدودیتی مشکوک): نسبت طبیعی، FVC ۶۸٪ پیشبینی؛ برداشت: محدودیت مشکوک؛ نیازمند سنجش TLC و DLCO برای تمایز ILD از علل دیوارهٔ قفسه سینه/چاقی.
نمونهٔ ۳ (مختلط): نسبت پایین، FVC پایین، FEV1 ۴۵٪ پیشبینی؛ برداشت: الگوی مختلط؛ حجمهای ریوی و DLCO برای کمیسازی هر مؤلفه و برنامهریزی درمان/توانبخشی.
نمونهٔ ۴ (کیفیت ناکافی): اختلاف FEV1 بین دو مقدار بزرگ ۳۰۰ میلیلیتر و پلاتو دیده نمیشود؛ برداشت: کیفیت ناکافی؛ تکرار تست پس از آموزش و استراحت.
حفظ ایمنی بیمار: مرزهای خودمراقبتی
قوانین ایمنی مقدماند: تغییر داروها یا شروع/قطع درمان بر اساس نتیجهٔ خودخوانی PEF یا یک اسپیرومتری تکنفره، بدون نظر پزشک، توصیه نمیشود. در صورت افت PEF به ناحیهٔ قرمز، بدترشدن علائم، یا ناسازگاری بین علائم و نتایج، برنامهٔ اقدام را اجرا و ارزیابی پزشکی را در اولویت قرار دهید. اجرای تست در شرایطی که منع نسبی دارد باید با ارزیابی خطر فایده و مراقبتهای پیشگیرانهٔ مناسب صورت گیرد.
چکلیست سریع برای تیم درمان
| گام | اقدام | نکتهٔ کیفیت |
|---|---|---|
| پیش از تست | شناسایی بیمار، قد/وزن، مرور منعهای نسبی، توضیح مراحل | ثبت شرایط محیطی و وضعیت کالیبراسیون روز |
| حین تست | آموزش «شروع انفجاری» و ادامهٔ بازدم تا پلاتو | بازخورد لحظهای؛ پایش سرفه/نشتی |
| پس از تست | بررسی پذیرش/تکرارپذیری؛ انتخاب بهترینها | گزارش LLN/z-score و نوع معادلهٔ مرجع |
| تفسیر | الگوی فیزیولوژیک + پاسخپذیری + زمینهٔ بالینی | پرهیز از اتکا به یک شاخص؛ یکپارچهسازی شواهد |
| پیگیری | برنامهٔ اقدام، آموزش تکنیک، زمان تکرار تست | کلینیکال آدیت و بهبود کیفیت مستمر |
جمعبندی
اسپیرومتری و پیک فلو ابزارهای مکملاند: اسپیرومتری برای تشخیص، مرحلهبندی و افتراق الگوهای فیزیولوژیک و PEF برای پایش روزمره و اقدام سریع در آسم. کیفیت انجام و صحت کالیبراسیون، بههمراه تفسیر مرحلهای مبتنی بر LLN/z-score و معادلات مرجع معتبر، اساس تصمیمگیری بالینی دقیق را شکل میدهند. تفاوتهای فردی در پاسخ به درمان و در مقادیر مرجع باید شفافسازی شود و گزارشها نوع معادلهٔ مرجع و درجهٔ کیفیت را ذکر کنند. هر نتیجه باید در متن بالینی بیمار و با مشارکت فعال او در تصمیمسازی تفسیر شود.
منابع انگلیسی معتبر برای مطالعهٔ بیشتر
ATS/ERS Standardization of Spirometry: 2019 Update (Full Text/PDF)
GINA 2024 Summary Guide: Diagnosis & Monitoring (PDF)
GLI 2012 Equations: Global Reference Values for Spirometry (PDF)
GOLD 2025 Global Strategy for COPD: Spirometry & Grading (PDF)
