فیبروم رحم (میوم) تودهای خوشخیم در دیواره رحم است؛ نه غده بدخیم و نه «خطری فوری». بعضی زنها اصلاً متوجهش نمیشوند، بعضیها با نشانههایی مثل خونریزی شدید قاعدگی، درد و فشار لگن، تکرر ادرار یا اختلال در باروری درگیر میشوند. اگر این نشانهها برای شما آشناست، این مطلب دقیقاً برای شما نوشته شده است.
قرار نیست با اصطلاحات پیچیده خستهتان کنیم. خیلی ساده میگوییم فیبروم چه علائمی دارد، چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد و «تشخیص درست» چطور انجام میشود؛ از سونوگرافی ترانسواژینال و سونوهیستروگرافی گرفته تا MRI و اینکه هرکدام چه کمکی میکنند. طبقهبندی FIGO را هم طوری توضیح میدهیم که گزارش تصویربرداریتان را بهتر بفهمید.
بعد میرویم سراغ درمانها: از کنترل خونریزی با داروها و ابزار داخلرحمی لِوونورجسترل (LNG-IUS) تا روشهای کمتهاجمی مثل آمبولیزاسیون شریان رحمی و در صورت نیاز میومکتومی یا سایر جراحیها—با مزایا، محدودیتها و اینکه کِی هرکدام بهدرد میخورند. هدف این است که با خیال آسوده و اطلاعات کافی، همراه پزشکتان تصمیم بگیرید چه روشی برای بدن و برنامه زندگی شما مناسبتر است.
اگر دنبال پاسخهای روشن برای «فیبروم رحم چیست»، «علائم و تشخیص فیبروم» و «بهترین درمان فیبروم» هستید، این راهنما خلاصه و کاربردی همه را پوشش میدهد—بدون اغراق و حرف اضافه. فقط یادتان باشد این متن جای ویزیت پزشکی را نمیگیرد؛ تصمیم نهایی باید بر اساس پرونده شما گرفته شود.
فیبروم رحم چیست؟ تعریف دقیق، چرایی و چیستی
فیبروم رحم (لیومیوم یا «میوم») تودهای خوشخیم از بافت عضلانیِ دیواره رحم است که معمولاً به پیامهای هورمونی، بهویژه استروژن و پروژسترون حساسیت دارد. تعداد فیبرومها میتواند از یک تا چندین عدد باشد و اندازهشان از میلیمتر تا چندین سانتیمتر متغیر است. بسیاری از فیبرومها بدون علامت میمانند و تنها در تصویربرداری معمول یا معاینه کشف میشوند؛ در مقابل، برخی باعث خونریزیهای قاعدگی شدید و طولانی، کمخونی ناشی از فقر آهن، درد یا فشار لگنی، تکرر ادرار، یبوست، درد هنگام رابطه، یا اختلال در باروری میشوند. رشد فیبرومها معمولاً آهسته است و الگوی رشد در افراد مختلف متفاوت خواهد بود. قاعده کلی «خوشخیمبودن» است و تبدیل مستقیمِ فیبروم به بدخیمی بسیار نادر محسوب میشود؛ با این حال، هر خونریزی غیرمعمول یا توده با رفتار غیرمنتظره (رشد سریع، درد مداوم، یا یافتههای غیرتیپیک تصویربرداری) باید ارزیابی دقیق شود تا علل دیگر کنار گذاشته شوند.
چرا فیبروم ایجاد میشود؟ یک پاسخ واحد وجود ندارد، اما مجموعهای از عوامل ژنتیکی، هورمونی و محیطی نقش دارند. فیبرومها معمولاً «تککانونی» از یک سلول عضلانی دیواره رحم منشأ میگیرند و در پاسخ به هورمونها رشد میکنند. گیرندههای استروژن/پروژسترون در بافت فیبروم نسبت به میومهای دیگر متفاوت بیان میشوند و محیط موضعی (رسانههای التهابی، فاکتورهای رشد و عروقی) میتواند رشد را تسهیل کند. این تصویر سبب میشود که در درمان، راهبردهای هورمونی و کاهشدهنده خونریزی منطق داشته باشند.
تفاوت با آدنومیوز و پولیپ چیست؟ آدنومیوز نفوذ بافت آندومتر به عضله رحم است و بیشتر با درد قاعدگی پیشرونده و رحم حساس/کمی بزرگ همراهی دارد. پولیپ آندومتر زائدهای مخاطی داخل حفره است که میتواند لکهبینی بینقاعدگی ایجاد کند. در معاینه و تصویربرداری دقیق (سونوگرافی تخصصی، سونوهیستروگرافی یا MRI) میتوان این موارد را از فیبروم تفکیک کرد، چون انتخاب درمان به افتراق درست وابسته است.
چه کسانی بیشتر در معرض فیبروماند؟ الگوی خطر و محافظتکنندهها
بروز فیبروم با افزایش سن تا حوالی یائسگی بیشتر میشود و با کاهش هورمونها در یائسگی، بسیاری از فیبرومها کوچکتر میشوند یا علائم فروکش میکند. سابقه خانوادگی (خواهر/مادر مبتلا)، شروع زودهنگام قاعدگی، فاصلههای طولانیِ بدون بارداری، و اضافهوزن از عوامل مرتبط با خطر بالاترند. برخی سبکهای زندگی (کمتحرکی، رژیم غذایی با فیبر پایین و سدیم بالا) میتوانند علائم را تشدید کنند؛ در مقابل، فعالیت بدنی منظم و مدیریت وزن ممکن است شدت علامتها را کم کند. مصرف برخی داروهای هورمونی نیز بسته به نوع و دوز میتواند الگوهای خونریزی را تغییر دهد. این نکات به معنی «علت قطعی» نیستند، بلکه به تصمیمهای مراقبتی و پیشگیری از کمخونی کمک میکنند.
علائم فیبروم: از بیعلامتی تا اختلال جدی در زندگی روزمره
طیف علائم به محل، اندازه و تعداد فیبرومها بستگی دارد. فیبرومهای زیرمخاطی (درون حفره) بیش از همه با خونریزیهای شدید/طولانی و گاهی ناباروری یا سقطهای مکرر ارتباط دارند. اینترامورالها (داخل دیواره) میتوانند خونریزی و درد ایجاد کنند و بسته به نزدیکی به حفره، باروری را تحت تأثیر قرار دهند. سابسروزالها (به سمت بیرون رحم) معمولاً خونریزی را تشدید نمیکنند، ولی با «علائم حجمی/فشاری» مانند تکرر ادرار یا یبوست همراهاند. علاوه بر علائم لگنی، عوارض سیستمیک مثل خستگی و تپش قلب ناشی از کمخونی نیز ممکن است رخ دهد.
| محل غالب فیبروم | نمونه علائم | نکته کاربردی |
|---|---|---|
| زیرمخاطی (داخل حفره رحم) | خونریزی شدید/طولانی، لکهبینی بینقاعدگی، ناباروری یا سقطهای مکرر | کوچکترین تغییر در حفره میتواند خونریزی را زیاد و باروری را کم کند؛ درمان اندوسکوپیک مطرح است |
| اینترامورال (داخل دیواره رحم) | خونریزی شدید، درد قاعدگی، احساس سنگینی لگن | اثر بر باروری به اندازه و فاصله از حفره بستگی دارد؛ نقشهبرداری دقیق مهم است |
| سابسروزال (برونرحمی) | فشار لگنی، تکرر ادرار، یبوست، درد هنگام رابطه | معمولاً خونریزی را تشدید نمیکند؛ بیشتر «حجمی» است |
نشانههای همراه مهم: رنگپریدگی، خستگی زودرس، تپش قلب و ناخنهای شکننده میتواند پیامد کمخونی ناشی از خونریزیهای شدید باشد. ارزیابی هموگلوبین و فریتین (ذخایر آهن) بهویژه در HMB ضروری است تا درمان علامتی در کنار اصلاح علت دنبال شود.
تشخیص و تصویربرداری: از معاینه تا نقشهبرداری دقیق
ارزیابی بالینی با شرححال دقیق (الگوی خونریزی، شدت درد، فشار لگنی، علائم ادراری/گوارشی، سابقه باروری و روشهای پیشگیری) و معاینه لگنی آغاز میشود. در خونریزیهای شدید یا طولانی، CBC و فریتین برای پایش کمخونی لازم است. سپس تصویربرداری هدفمند، مسیر درمان را روشن میکند.
| روش | کاربرد شاخص | مزیتها | محدودیتها |
|---|---|---|---|
| سونوگرافی ترانسواژینال 2D | خط اول برای شناسایی و اندازهگیری فیبروم | در دسترس، بدون اشعه، هزینه کمتر | تفکیک ضایعات نزدیک حفره محدود است؛ وابسته به مهارت |
| سونوهیستروگرافی (تزریق سالین) | ارزیابی دقیق حفره و فیبرومهای زیرمخاطی | بهترین دید از ضایعات داخل حفره؛ کمک به تصمیم اندوسکوپیک | نیاز به مهارت؛ ممکن است ناراحتی خفیف ایجاد کند |
| سونوگرافی 3D | نقشهبرداری فضایی فیبرومها نسبت به حفره | کمک به طبقهبندی FIGO و برنامهریزی درمان | در همه مراکز در دسترس نیست |
| MRI لگن | نقشهبرداری پیشجراحی، تمایز با آدنومیوز، برنامهریزی برای امبولیزاسیون | جزئیات بافتی و موقعیتی عالی؛ تشخیص ضایعات متعدد | هزینه و دسترسی بالاتر؛ معمولاً در موارد منتخب |
یادآوری کاربردی: هدف از تصویربرداری صرفاً «دیدن فیبروم» نیست، بلکه «فهمیدن نسبت فیبروم با حفره/دیواره»، «برآورد اثر بر علائم/باروری» و «انتخابِ امنترین و مؤثرترین مسیر درمان» است. هرچه نقشهبرداری دقیقتر باشد، احتمال درمان موفقتر و عوارض کمتر است.
طبقهبندی فیبرومها بر اساس FIGO: زبان مشترک درمان
طبقهبندی FIGO فیبرومها را بر اساس ارتباط با آندومتر و میومتر از «۰ تا ۸» دستهبندی میکند. دانستن این کُدها موجب میشود رادیولوژیست، جراح و بیمار درباره امکان «هیستروسکوپی»، «لاپاروسکوپی/باز»، یا «روشهای کمتهاجمی» تصویر یکسانی داشته باشند.
| نوع FIGO | تعریف کوتاه | نکته درمانی |
|---|---|---|
| 0 | کاملاً داخل حفره و پایهدار | کاندید مناسب برداشت هیستروسکوپیک |
| 1 | >50٪ داخل حفره، <50٪ داخل دیواره | اغلب با هیستروسکوپی قابل درمان است |
| 2 | <50٪ داخل حفره، >50٪ داخل دیواره | ممکن است به دو مرحله یا روش ترکیبی نیاز باشد |
| 3 | چسبیده به آندومتر، تماماً داخل دیواره | بر حسب اندازه/علائم؛ اندوسکوپی معمولاً مناسب نیست |
| 4 | کاملاً اینترامورال | رویکرد دارویی یا جراحی شکمی/لاپاروسکوپی |
| 5 | >50٪ اینترامورال، <50٪ سابسروزال | انتخاب مسیر بر اساس اندازه و علائم |
| 6 | <50٪ اینترامورال، >50٪ سابسروزال | معمولاً روشهای برونرحمی مؤثرند |
| 7 | سابسروزال پایهدار | برداشت هدفمند؛ توجه به خطر چرخش پایه |
| 8 | سرویکس/پارازرحمی/سایر | برنامه اختصاصی؛ گاهی پیچیده |
کاربرد در تصمیمگیری: مثلاً FIGO-0 تا 2 اغلب برای برداشت هیستروسکوپیک مناسباند (حفظ حفره و باروری)، درحالیکه FIGO-4 تا 7 بسته به اندازه و علائم به میومکتومی شکمی/لاپاروسکوپی، رادیوفرکانسی یا امبولیزاسیون فکر میکنیم. FIGO-3 مرزی است و باید با دقت برنامهریزی شود.
چه زمانی «صرفاً پیگیری» کافی است؟ و چه زمانی باید اقدام کرد؟
اگر فیبروم کوچک است و علامت ایجاد نمیکند، یا علائم خفیف و قابلتحمل دارید، رویکرد «انتظار و پیگیری» منطقی است: پایش علائم، بررسی دورهای کمخونی در صورت HMB، و در صورت نیاز سونوگرافی دنبالکننده. «رشد تدریجیِ بدون علامت» بهتنهایی الزاماً دلیل درمان فوری نیست. نقطه تغییر راهبرد زمانی است که کیفیت زندگی کاهش یابد (خونریزیهای طولانی با خستگی، محدودیت فعالیت، درد پیشرونده، فشار لگنی آزاردهنده)، یا اهداف باروری تحتتأثیر قرار گیرند، یا تصویربرداری نشان دهد فیبروم حفره را تغییر داده و احتمالاً مانع لانهگزینی/رشد بارداری میشود.
کنترل خونریزی و درد: درمانهای دارویی بهصورت مرحلهای
هدف درمان دارویی کاهش خونریزی و درد، اصلاح کمخونی و آمادهسازی برای بارداری یا جراحی احتمالی است. انتخابها باید با توجه به شدت علائم، سن، برنامه باروری و منعهای پزشکی انجام شوند. پاسخها فردبهفرد متفاوت است و معمولاً نیاز به بازبینی و تنظیم داریم.
| گروه درمان | کاربرد اصلی | نکات کلیدی |
|---|---|---|
| ترانکسامیک اسید/NSAID | کاهش خونریزی و درد در روزهای قاعدگی | بدون هورمون؛ مناسب افراد بیمیل به هورمون یا دارای منع نسبی |
| قرص ترکیبی/پروژستین خوراکی یا تزریقی | تنظیم سیکل و کاهش خونریزی | انتخاب بر اساس منعهای فردی؛ پایش فشار خون/میگرن |
| LNG-IUS (آییودی لِوونورجسترل) | کاهش چشمگیر خونریزی قاعدگی | بهویژه وقتی فیبرومها کوچکاند و حفره تغییر عمده ندارد |
| آگونیستهای GnRH (کوتاهمدت) | کوچککردن فیبروم و کنترل خونریزی (پیشعمل یا اصلاح کمخونی) | بهعلت عوارض یائسگیمانند، معمولاً کوتاهمدت و با «اَدبَکتراپی» |
| آنتاگونیستهای GnRH (خوراکی) | کنترل خونریزی و کاهش اندازه | با/بدون «اَدبَکتراپی» طبق پروتکل؛ دسترسی/پوشش بیمهای متفاوت |
نکته ایمنی: برخی درمانهای قدیمیتر امروزه محدود شدهاند. برای نمونه، استفاده از «اُلیپریستال استات» در بسیاری کشورها بهدلیل گزارشهای آسیب کبدی شدید محدود یا متوقف است و فقط در شرایط خاص و با پایش دقیق مطرح میشود. هر دارو باید با نسخه و پایش حرفهای استفاده شود.
روشهای کمتهاجمی و جراحی: چه کسی، چه روشی، چه زمانی؟
وقتی خونریزی شدید و مزمن، درد/فشار آزاردهنده، تغییر معنیدار حفره یا شکست درمانهای دارویی وجود دارد، از روشهای مداخلهای کمک میگیریم. انتخاب روش وابسته به نوع/محل فیبروم (FIGO)، اهداف باروری و امکانات مرکز است.
میومکتومی (برداشت انتخابی فیبروم با حفظ رحم)
برای افراد با تمایل به حفظ باروری یا حفظ رحم، گزینهای کلیدی است. مسیر انجام شامل هیستروسکوپی (برای FIGO-0 تا 2)، لاپاروسکوپی یا جراحی باز است. آمادهسازی پیشعمل—مانند اصلاح کمخونی و در موارد منتخب استفاده کوتاهمدت از درمانهای کاهشدهنده حجم فیبروم—میتواند خونریزی حین عمل و عوارض را کم کند. در برخی جراحیهای کمتهاجمی، برای خروج قطعات از «مورسلیشن» استفاده میشود که باید تحت ضوابط ایمنی و در بیماران منتخب انجام گیرد.
آمبولیزاسیون شریان رحمی (UAE/UFE)
با هدایت رادیولوژیست، ذرات ریز به شاخههای شریان رحمیِ تغذیهکننده فیبروم تزریق میشود تا جریان خون توده کاهش یابد و اندازهاش کوچک شود. UAE میتواند خونریزی و فشار لگنی را بهخوبی کاهش دهد و معمولاً نقاهت کوتاهتری نسبت به جراحی باز دارد. انتخاب این روش برای افرادی که برنامه بارداری آینده دارند نیازمند گفتوگوی دقیق درباره شواهد موجود و عدمقطعیتهاست تا تصمیم فردمحور گرفته شود.
ابلیشن رادیوفرکانسی ترانسسرویکال
در مراکزی که امکانات دارند، برخی فیبرومهای منتخب را میتوان با ورود دستگاه از راه دهانه رحم و اعمال انرژی رادیوفرکانسی هدفمند کوچک کرد. این روش برای همه انواع مناسب نیست و انتخاب بیمار باید دقیق باشد. مزیت آن نقاهت کوتاهتر و حفظ رحم است؛ محدودیت آن، در دسترسبودن و تجربه تیم است.
سونوگرافی متمرکز هدایتشونده با MRI
در برخی مراکز، انرژی متمرکز (FUS) با هدایت MRI به فیبروم تابانده میشود تا بافت آن غیرفعال شود. این روش غیرتهاجمی است، اما انتخاب بیمار محدود و هزینه/دسترسی در بسیاری از مناطق چالشبرانگیز است.
ابلیشن آندومتر و هیسترکتومی
ابلیشن آندومتر برای کنترل خونریزی در افرادی که تمایل به بارداری ندارند و فیبرومهای کوچکِ بدون تغییر عمده حفره دارند مطرح میشود. هیسترکتومی درمان قطعی است و زمانی مطرح میشود که درمانهای دیگر پاسخ نداده یا فرد تمایلی به حفظ رحم ندارد. پیش از این تصمیم باید آثار روش بر کیفیت زندگی، دوره نقاهت و آینده باروری/هورمونی بهروشنی مرور شود.
مقایسه گزینههای درمانی در یک نگاه
| گزینه | بهترین کاربرد | مزایا | ملاحظات/محدودیت |
|---|---|---|---|
| دارویی (ترانکسامیک/NSAID/هورمونی) | کنترل خونریزی و درد، آغاز درمان | کمتهاجم، قابل تنظیم | اثر بر اندازه فیبروم محدود (بهجز GnRHها) |
| LNG-IUS | HMB بدون تغییر عمده حفره | کاهش چشمگیر خونریزی | در حضور تغییر قابلتوجه حفره مناسب نیست |
| هیستروسکوپی | FIGO-0 تا 2 | حفظ حفره/باروری، نقاهت کوتاه | نیازمند مهارت و انتخاب دقیق |
| لاپاروسکوپی/باز (میومکتومی) | فیبرومهای بزرگ/متعدد (FIGO-3 تا 7) | برداشت هدفمند، حفظ رحم | احتمال عود آینده؛ نقاهت طولانیتر از اندوسکوپی |
| UAE/UFE | علائم حجمی/خونریزی، تمایل به پرهیز از جراحی باز | کاهش علائم، نقاهت کوتاهتر | تصمیم باروری آینده باید فردمحور باشد |
| هیسترکتومی | عدم تمایل به حفظ رحم یا شکست درمانها | درمان قطعی | غیرقابل برگشت؛ دوره نقاهت و تصمیمهای هورمونی |
فیبروم و باروری/بارداری: از برنامهریزی تا پیگیری
فیبرومهای زیرمخاطی بیشترین اثر منفی را بر باروری دارند (کاهش شانس لانهگزینی و افزایش خطر سقط) و برداشت هیستروسکوپیک آنها میتواند شانس بارداری را بهبود دهد. فیبرومهای اینترامورالِ بزرگِ نزدیک حفره نیز ممکن است اثر منفی داشته باشند و گاهی با جراحیِ محافظهکارانه مدیریت میشوند. سابسروزالها معمولاً اثر مستقیمی بر باروری ندارند، مگر آنکه بسیار بزرگ یا متعدد باشند و فشار مکانیکی قابلتوجه ایجاد کنند.
در بارداری ممکن است درد (بهویژه «دژنراسیون قرمز» در سهماهه دوم)، نمای بریچ، محدودیت رشد یا زایمان زودرس افزایش یابد. در اغلب موارد، مدیریت حمایتی (استراحت نسبی، مایعات، مسکنهای سازگار با بارداری) کافی است و مداخله تنها در شرایط منتخب مطرح میشود. تصمیم درباره نوع زایمان بر اساس محل/اندازه فیبروم و سیر بارداری اتخاذ میشود. پس از میومکتومی عمیق، برنامه بارداری آینده باید با تیم درمان مرور شود؛ مسیر زایمان در آینده (واژینال یا سزارین) به عمق برشهای قبلی رحم و نظر تیم بستگی دارد.
چگونه با پزشک گفتگو کنیم؟ چارچوب تصمیمگیری شخصی
| محور گفتگو | سؤالهای نمونه | چرا مهم است؟ |
|---|---|---|
| اهداف درمان | کاهش خونریزی اولویت دارد یا کاهش درد/فشار؟ حفظ باروری چقدر برایم مهم است؟ | انتخاب روش به هدف اصلی وابسته است |
| گزینهها | کدام درمانهای دارویی/کمتهاجمی/جراحی برای پرونده من مناسبترند؟ | مقایسه سود/خطر/نقاهت و احتمال عود |
| تصویربرداری | آیا به MRI یا سونوهیستروگرافی برای برنامهریزی بهتر نیاز دارم؟ | نقشهبرداری دقیق، نتیجه بهتر میدهد |
| پیگیری | فواصل پایش و نشانههای مراجعه فوری چیست؟ | جلوگیری از تأخیر در اقدام ضروری |
چه زمانی مراجعه فوری لازم است؟
- خونریزی بسیار شدید همراه سرگیجه، ضعف یا رنگپریدگی قابلتوجه.
- درد لگنی شدید و ناگهانی، تب یا علائم عفونت.
- شروع علائم جدید در بارداری مانند درد پایدار، خونریزی یا کاهش حرکات جنین.
جمعبندی
فیبرومهای رحم شایعاند و همیشه نیاز به درمان ندارند. نقطه ورود به درمان زمانی است که علائم، کیفیت زندگی یا برنامه باروری شما را تحت تأثیر قرار دهد. تشخیص دقیق با سونوگرافی (و در موارد منتخب MRI)، استفاده از طبقهبندی FIGO برای زبان مشترک درمان، و گفتوگوی شفاف درباره اهداف، اساس انتخاب درست است. از کنترل دارویی خونریزی تا روشهای کمتهاجمی و جراحی، گزینههای متعددی در دسترساند؛ هنر کار، تطبیق هوشمندانه این گزینهها با شرایط شماست تا به نتیجهای ایمن و پایدار برسید. این متن برای آگاهی عمومی است و جایگزین تشخیص یا درمان توسط پزشک نیست.
منابع PDF پیشنهادی (انگلیسی)
1) NICE NG88 – Heavy Menstrual Bleeding: Assessment & Management (PDF)
2) NICE IPG367 – Uterine Artery Embolisation for Fibroids (PDF)
3) FIGO (2018) – Systems for AUB & Leiomyoma Subclassification (PDF)
