وقتی صحبت از جراحی لیزری چشم برای خلاص شدن از عینک و لنز میشود، سه نام بیشتر از بقیه شنیده میشود: PRK، لازک (LASEK) و لیزیک (LASIK). بسیاری از متقاضیان در مشهد، قبل از مراجعه به چشمپزشک، بارها این سؤال را در ذهن خود مرور میکنند که کدام روش برای من بهتر است؛ روشی که درد کمتری داشته باشد، سریعتر به کار و رانندگی برگردم و در عین حال، برای ضخامت و ساختار قرنیهام ایمن باشد.
برای تصمیمگیری علمی، ابتدا باید تفاوت فنی این سه روش را بشناسیم، سپس آنها را از نظر درد، سرعت ترمیم، خشکی چشم، استحکام قرنیه و مناسب بودن برای شرایط مختلف مقایسه کنیم. در این مسیر، معاینه دقیق قرنیه و گفتوگو با چشمپزشک باتجربه اهمیت بسیار زیادی دارد؛ بهخصوص در شهری مثل مشهد که بیماران با سبکهای زندگی متفاوت (کارمندان اداری، رانندگان، دانشجویان، ورزشکاران) از مناطق مختلف به مراکز جراحی در محدودههایی مانند ملاصدرای ۹، کلینیک نوید دیدگان مراجعه میکنند.
اول از همه: PRK، لازک و لیزیک در کدام دسته قرار میگیرند؟
هر سه روش PRK، لازک و لیزیک با هدف واحدی انجام میشوند: اصلاح عیوب انکساری (نزدیکبینی، دوربینی، آستیگماتیسم) با تغییر شکل قرنیه توسط لیزر. تفاوت اصلی آنها در نحوه برخورد با لایههای سطحی قرنیه است؛ بهویژه اپیتلیوم و استروما.
PRK؛ جراحی سطحی بدون فلپ
در PRK ابتدا لایه سطحی قرنیه (اپیتلیوم) بهطور کامل برداشته میشود و دور انداخته میشود؛ سپس لیزر اگزایمر مستقیماً روی استرومای سطحی قرنیه تابانده میشود تا شماره چشم اصلاح شود. بعد از عمل، یک لنز تماسی پانسمانی روی چشم گذاشته میشود تا تا زمان ترمیم مجدد اپیتلیوم (معمولاً چند روز) از سطح چشم محافظت کند.
- هیچ فلپی در قرنیه ایجاد نمیشود.
- درد و سوزش در روزهای اول معمولاً قابل توجه است.
- بازگشت دید نسبت به لیزیک کندتر است، اما نتیجه نهایی پس از چند ماه قابل مقایسه است.
لازک (LASEK)؛ برداشتن و برگرداندن اپیتلیوم
لازک را میتوان نسخهای اصلاحشده از PRK دانست. در این روش، اپیتلیوم با محلول الکل شل میشود، سپس بهصورت یک لایه نازک کنار زده میشود، لیزر روی استروما اعمال میشود و در پایان، همان اپیتلیوم (یا بخش قابل استفاده آن) بهجای خود برگردانده میشود و روی آن لنز تماسی پانسمانی قرار میگیرد.
- اپیتلیوم بهجای برداشته شدن کامل، تا حدی حفظ و دوباره سر جای خود گذاشته میشود.
- درد و التهاب، در بسیاری از بیماران کمی کمتر از PRK گزارش میشود.
- ترمیم دید ممکن است نسبت به PRK کمی سریعتر و یکنواختتر باشد، اما همچنان جراحی سطحی است.
لیزیک (LASIK)؛ ایجاد فلپ و لیزر در عمق قرنیه
در لیزیک، یک فلپ نازک در قرنیه با میکروکراتوم یا لیزر فمتوثانیه ایجاد میشود. فلپ کنار زده میشود، لیزر روی لایههای عمقیتر استروما اعمال میشود و در پایان، فلپ بهجای خود بازگردانده میشود بدون آنکه نیاز به بخیه باشد.
- بهجای دستکاری مستقیم سطح، عمق قرنیه تراشیده میشود.
- درد بعد از عمل معمولاً بسیار کم است.
- بازگشت دید اغلب ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت به سطح قابل قبول میرسد.
- در عین حال، فلپ میتواند در موارد نادر منبع عوارض خاص خود (مانند جابهجایی، التهاب زیر فلپ) باشد.
تفاوت ساختاری PRK، لازک و لیزیک در یک نگاه
در جدول زیر، نحوه برخورد هر روش با اپیتلیوم و استروما و پیامد آن بر درد و ترمیم خلاصه شده است:
| روش | رفتار با اپیتلیوم | محل اصلی ابلیشن | فلپ قرنیه |
| PRK | اپیتلیوم کامل برداشته و دور انداخته میشود | استرومای سطحی قرنیه | ندارد |
| لازک (LASEK) | اپیتلیوم با الکل شل شده، کنار زده و در پایان برگردانده میشود | استرومای سطحی قرنیه | فلپ استرومال ندارد؛ فقط لایه سطحی اپیتلیال جابهجا میشود |
| لیزیک (LASIK) | اپیتلیوم روی فلپ استرومال قرار دارد؛ فلپ با میکروکراتوم یا لیزر ایجاد میشود | استرومای عمقیتر قرنیه | دارد (فلپ استرومال) |
همین تفاوت در سطح و عمق کار، مبنای بیشتر تفاوتها در درد، سرعت ترمیم، خشکی چشم و استحکام قرنیه بعد از عمل است.
درد و دوره نقاهت: PRK در برابر لازک و لیزیک
درد بعد از عمل
- PRK: بهدلیل برداشته شدن کامل اپیتلیوم و باقی ماندن پایانههای عصبی سطحی بدون پوشش، درد و سوزش در ۲ تا ۳ روز اول معمولاً نسبتاً زیاد است.
- لازک: چون اپیتلیوم تا حدی حفظ و دوباره برگردانده میشود، در بسیاری از بیماران شدت درد کمی کمتر از PRK گزارش میشود، گرچه ناراحتی همچنان محسوس است.
- لیزیک: بهدلیل حفظ اپیتلیوم روی فلپ، درد بعد از عمل معمولاً خفیف است و بسیاری از بیماران فقط احساس جسم خارجی ملایم دارند.
سرعت بازگشت دید
- PRK: دید عملکردی برای کارهای ساده معمولاً در طی چند روز تا چند هفته حاصل میشود؛ نوسان دید ممکن است ماهها ادامه داشته باشد.
- لازک: بازگشت دید میتواند اندکی سریعتر از PRK باشد، اما همچنان الگوی کلی یک جراحی سطحی را دارد.
- لیزیک: در اغلب بیماران، دید طی ۲۴ تا ۷۲ ساعت به سطح مناسب کار و رانندگی میرسد.
خشکی چشم، هیز و استحکام قرنیه
خشکی چشم و هیز (کدورت سطحی) از عوارض مهم بعد از جراحیهای لیزری هستند. تفاوت PRK، لازک و لیزیک از این نظر برای بیماران مشهد، که در آبوهوای خشک زندگی میکنند، اهمیت بیشتری پیدا میکند.
خشکی چشم
- در لیزیک، چون فلپ ایجاد میشود، اعصاب قرنیه در عمق بیشتری قطع میشوند و در برخی بیماران خشکی چشم محسوستر است.
- در PRK و لازک، اگرچه اعصاب سطحی در ابتدا آسیب میبینند، اما برخی مطالعات نشان دادهاند که در بلندمدت الگوی خشکی میتواند ملایمتر باشد، هرچند در ماههای اول استفاده از اشک مصنوعی ضروری است.
هیز (کدورت سطحی)
- در جراحیهای سطحی مانند PRK و لازک، بهویژه در شمارههای بالا و قرنیههای خاص، احتمال هیز (کدورت) وجود دارد و استفاده طولانیمدت از استروئید و محافظت در برابر اشعه خورشید اهمیت دارد.
- در لیزیک، هیز سطحی بهصورت قابل توجه کمتر گزارش شده است، اما عوارض دیگری مانند التهاب زیر فلپ (DLK) یا مشکلات مربوط به فلپ میتوانند مطرح شوند.
استحکام بیومکانیک قرنیه
- PRK و لازک: بهدلیل نبود فلپ، لایههای عمقیتر قرنیه دستنخوردهتر باقی میمانند و از نظر بیومکانیک در بسیاری از بیماران گزینهای ایمنتر برای قرنیههای نازک محسوب میشوند.
- لیزیک: ایجاد فلپ، بخشی از بافت استرومال را از چرخه تحمل فشار خارج میکند؛ در قرنیههای نازک یا مشکوک به کراتوکونوس، این موضوع میتواند ریسک اکتازی را افزایش دهد و در این بیماران معمولاً بهدنبال روشهای سطحی میرویم.
جدول مقایسه بالینی PRK، لازک و لیزیک
جدول زیر خلاصهای از مهمترین تفاوتهای بالینی این سه روش را نشان میدهد:
| ویژگی | PRK | لازک (LASEK) | لیزیک (LASIK) |
| درد روزهای اول | نسبتاً زیاد | معمولاً کمی کمتر از PRK | خفیف |
| سرعت بازگشت دید | کندتر؛ هفتهها تا تثبیت کامل | کمی سریعتر از PRK | خیلی سریع؛ اغلب طی چند روز |
| استحکام قرنیه | حفظ بهتر، بدون فلپ | حفظ بهتر، بدون فلپ استرومال | کاهش نسبی بهدلیل فلپ |
| خشکی چشم | قابل توجه در ماههای اول، در بلندمدت قابل قبول | مشابه PRK، با الگوی متفاوت در برخی بیماران | خشکی شایعتر در کوتاهمدت و گاهی طولانیتر |
| هیز قرنیه | در شمارههای بالا و مراقبت ناکافی محتملتر | ممکن است کمتر از PRK باشد ولی همچنان مطرح است | نادر؛ عوارض دیگر مانند مشکلات فلپ مطرحترند |
| مناسب برای قرنیه نازک | بله، با انتخاب صحیح بیمار | بله، در موارد منتخب | اغلب در قرنیههای نازک توصیه نمیشود |
کدام روش برای چه نوع بیماری مناسبتر است؟
پاسخ این پرسش کاملاً فردمحور است و باید بعد از معاینه کامل و خواندن توپوگرافی و توماگرافی قرنیه داده شود، اما بهطور کلی میتوان سناریوهای زیر را در نظر گرفت:
| نوع بیمار | گزینههای معمول | توضیح |
| قرنیه نسبتاً نازک با نزدیکبینی متوسط | PRK یا لازک | عدم ایجاد فلپ و حفظ بیشتر بافت استرومال، مزیت مهمی است. |
| شغل حساس به ضربه (ورزشهای برخوردی، نیروهای نظامی) | PRK یا لازک | نبود فلپ، ریسک عوارض ضربهای را کاهش میدهد. |
| نیاز به بازگشت بسیار سریع دید (مثلاً برخی مشاغل اداری یا مدیریتی) | لیزیک (در صورت مناسب بودن قرنیه) | بازگشت دید خیلی سریعتر از روشهای سطحی است. |
| خشکی چشم زمینهای قابل توجه | PRK یا لازک با مدیریت دقیق / یا گزینههای دیگر بر اساس معاینه | در برخی موارد، پرهیز از فلپ میتواند در بلندمدت به نفع سطوح اشکی باشد. |
| آستیگماتیسم نامنظم خفیف | PRK یا لازک با پروفایل آبرهیشنمحور | سطح قرنیه هدف مستقیم لیزر قرار میگیرد و امکان اصلاح بخشی از نامنظمیها وجود دارد. |
فاکتورهای تصمیمگیری؛ فقط تکنیک مهم نیست
در انتخاب بین PRK، لازک و لیزیک تنها نگاه کردن به نام روش کافی نیست. چند عامل کلیدی باید همزمان بررسی شود:
- ضخامت قرنیه و نقشه آن (وجود یا عدم وجود نشانههای کراتوکونوس).
- میزان و نوع عیب انکساری (نزدیکبینی، آستیگماتیسم، دوربینی).
- خشکی چشم و وضعیت سطحی قرنیه.
- سن و ثبات شماره در سالهای اخیر.
- نوع شغل، میزان رانندگی شب، کار با کامپیوتر و ورزش.
- سطح توقع بیمار از سرعت بازگشت دید و تحملپذیری او در برابر درد و نقاهت.
بسیاری از بیماران در مشهد گزارش میکنند که زمانی به تصمیم مطمئنتری رسیدهاند که در جلسه مشاوره، پزشک با حوصله این فاکتورها را برایشان باز کرده و سناریوی محتمل برای «بعد از عمل» را بر اساس شرایط شخصی آنها توضیح داده است. در چنین مواردی، صحبت با متخصصی که بهطور روزمره با هر سه روش کار میکند و میتواند بهصورت بیطرفانه مزایا و محدودیتها را توضیح دهد، ارزش زیادی دارد؛ برای نمونه، بسیاری از متقاضیان پس از معاینه کامل و توضیح گزینهها، برای انتخاب نهایی بین PRK، لازک و لیزیک با دکتر سینا شیرزاد، چشم پزشک مشهد مشورت میکنند تا بر اساس ضخامت قرنیه، سبک زندگی و سطح تحمل درد، راهحلی متعادل انتخاب شود.
نمونه سناریوهای واقعی از نگاه بیماران
اگر تجربه بیماران مختلف را کنار هم بگذاریم، چند الگوی رایج دیده میشود:
- بیمار با قرنیه نازک و نزدیکبینی متوسط که ابتدا روی لیزیک اصرار دارد، اما پس از دیدن نقشه قرنیه و توضیح ریسکها، PRK یا لازک را انتخاب میکند و با وجود تحمل چند روز درد، در بلندمدت از ایمنی بیشتر احساس رضایت دارد.
- کارمند اداری که زمان مرخصی محدودی دارد و قرنیه ضخیم و سالمی دارد، اغلب بعد از شنیدن تفاوتها، لیزیک را بهدلیل بازگشت سریع دید ترجیح میدهد.
- ورزشکار یا فردی که در محیطهای پرخطر کار میکند، با آگاهی از خطرات فلپ در ضربه، به سمت روشهای سطحی هدایت میشود، حتی اگر دوره نقاهت طولانیتر باشد.
در بسیاری از این سناریوها، داشتن راه ارتباطی مطمئن با تیم درمان (مثلاً شماره تلفن پذیرش یا کلینیک، مانند 09155557721 برای طرح سؤالهای بعد از عمل) از دید بیماران بخش مهمی از تجربه امن و قابل اعتماد بعد از جراحی است.
کدام برای شما بهتر است؟ جمعبندی عملی
اگر بخواهیم تفاوت PRK با لازک و لیزیک را در قالب چند جمله عملی جمعبندی کنیم:
- اگر قرنیه شما نازک است، نشانههایی از قوز قرنیه زیرکلینیکی دیده میشود یا ورزشهای برخوردی انجام میدهید، احتمالاً PRK یا لازک (با جزئیات متناسب با وضعیت قرنیه) گزینهای ایمنتر از لیزیک خواهد بود.
- اگر قرنیه ضخیم و سالم دارید، خشکی چشم شدید ندارید و برای شما بازگشت بسیار سریع دید اهمیت زیادی دارد، لیزیک (در صورت تأیید پزشک) میتواند انتخاب مناسبی باشد.
- اگر تحمل درد نسبی چندروزه برایتان قابل قبول است و در عوض، ترجیح میدهید فلپی در قرنیهتان وجود نداشته باشد، PRK یا لازک انتخابهایی منطقی هستند.
در نهایت، اینکه «کدام روش برای شما بهتر است» را نمیتوان با یک تست آنلاین یا فقط خواندن تجربه دیگران تعیین کرد؛ این پاسخ باید بعد از معاینه کامل، بررسی نقشه قرنیه و گفتوگوی صریح با چشمپزشک داده شود. آنچه میتوانید از این مقاله همراه خود ببرید، زبان مشترکی است که با استفاده از آن، در جلسه مشاوره پرسشهای دقیقتر و هدفمندتری مطرح کنید و بدانید پشت هر توصیه پزشک، چه منطق علمی و چه تجربه بالینی قرار دارد.
تذکر مهم: اطلاعات این مقاله جنبه آموزشی دارد و جایگزین معاینه حضوری و نسخه اختصاصی چشمپزشک نیست. درباره انتخاب روش جراحی، زمان مناسب عمل و هرگونه تغییر در داروها، حتماً با پزشک معالج خود مشورت کنید.
