سینوزیت یا رینوسینوزیت به التهاب همزمان مخاط بینی و سینوسهای پارانازال اطلاق میشود و میتواند بهصورت حاد و گذرا یا مزمن و طولانیمدت بروز کند. در شایعترین حالت، یک عفونت ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی با انسداد مسیرهای تخلیه و اختلال پاکسازی مخاطی همراه میشود؛ در بخشی از بیماران، این وضعیت به التهاب پایدار سینوسها و علائمی مانند گرفتگی بینی، ترشح بینی/پشتحلق، درد یا فشار صورت، و کاهش بویایی میانجامد. تشخیص دقیق—بهویژه افتراق «ویروسی» از «باکتریال» در فرم حاد و تشخیص «فنوتیپ و اندوتیپ» در فرم مزمن—مسیر درمان را تعیین میکند: از مراقبت حمایتی و درمان دارویی تا مداخلههای اندوسکوپیک کارکردی (FESS).
یادآوری آموزشی: این مطلب صرفاً آموزشی است و جایگزین معاینه و توصیهٔ اختصاصی پزشک نیست؛ در صورت علائم هشدار، درد شدید و یکطرفه، تب بالا، تورم اطراف چشم، دوبینی یا علائم عصبی، مراجعهٔ حضوری فوری ضروری است.
آناتومی و فیزیولوژی: چرا «مسیر» مهمتر از «حجم» است؟
سینوسهای پارانازال (ماگزیلاری، اتموئید قدامی/خلفی، فرونتال و اسفنویید) فضاهای هواداری هستند که با اپیتلیوم مژکدار و لایهای از موکوس پوشیده شدهاند. حرکت هماهنگ مژکها «نردبان مخاطی» را ایجاد میکند که ذرات و میکروارگانیسمها را به سمت حلق هدایت میکند. بیشتر سینوسها از طریق کمپلکس اُستیومییتال (OMC) در دیواره خارجی بینی تخلیه میشوند؛ منطقهای باریک که هر التهاب یا تغییر ساختاریِ کوچک در آن میتواند مقاومت جریان و خطر رکود ترشحات را افزایش دهد. وقتی جریان هوا و تخلیه مخاط مختل شود، فشار و محیط داخل سینوس تغییر میکند و التهاب تشدید میشود؛ چرخهای که اگر شکسته نشود، از فرم حاد به مزمن تبدیل میگردد.
در فرم مزمن، علاوه بر مسائل مکانیکی، بیولوژی التهاب نقش پررنگی دارد. در بخشی از بیماران—بهویژه همراه با پولیپ بینی—الگوی غالب «تیپ ۲» با مشارکت اینترلوکینهای ۴/۱۳ و ۵ و ائوزینوفیلها دیده میشود؛ در برخی دیگر، التهاب غیرتیپ۲ یا مخلوط مطرح است. شناخت این زمینهها برای برنامهریزی درمان (مثلاً پاسخ بهتر به کورتیکواستروئیدها یا ضرورت مداخلات هدفمند) اهمیت دارد.
تعاریف کاربردی: از ARS تا CRS با/بدون پولیپ
رینوسینوزیت حاد (ARS): بروز ناگهانی علائم بینی/سینوس کمتر از ۱۲ هفته که معمولاً طی ۷–۱۰ روز رو به بهبود میگذارد. اکثریت موارد ویروسیاند. «رینوسینوزیت حاد باکتریال» (ABRS) هنگامی مطرح میشود که الگوی «بدترشدن پس از بهبود اولیه» (double sickening) یا دوام علائم با شدت متوسط/زیاد بیش از ۱۰ روز بدون بهبود، یا علائم شدید (تب بالا، درد شدید صورت، ترشح چرکی واضح) وجود داشته باشد.
رینوسینوزیت مزمن (CRS): تداوم علائم ≥۱۲ هفته همراه با یافته عینی التهاب (آندوسکوپی یا CT). CRS به دو فنوتیپ اصلی تقسیم میشود: CRSsNP (بدون پولیپ بینی) و CRSwNP (با پولیپ بینی). هر دو با گرفتگی، ترشح، درد/فشار و بویایی کاهشیافته تظاهر میکنند، اما الگوی التهاب، پاسخ درمانی و احتمال نیاز به جراحی در آنها متفاوت است.
اپیدمیولوژی و بار بیماری
ARS یکی از شایعترین دلایل مراجعه به پزشک در فصلهای سرد است و بخش عمدهای از غیبتهای کاری/تحصیلی را رقم میزند. ABRS نسبت کوچکی از ARS را تشکیل میدهد، اما بهعلت مصرف آنتیبیوتیک، اهمیت بهداشت عمومی دارد. CRS حدود چند درصد از جمعیت را مبتلا میکند و کیفیت خواب، تمرکز، بویایی و کارکرد روزانه را بهصورت قابل توجهی کاهش میدهد. هزینههای مستقیم (دارو، ویزیت، جراحی) و غیرمستقیم (کاهش بهرهوری) بار اقتصادی بالایی ایجاد میکند. خوشبختانه، مسیرهای مبتنی بر شواهد برای «چه زمانی صبر کنیم»، «چه زمانی آنتیبیوتیک دهیم» و «چه زمانی FESS کنیم» تدوین شده است.
الگوهای تظاهر و افتراق عملی
در ARS ویروسی، شروع علائم همزمان با سرماخوردگی است: گرفتگی، رینوره شفاف، بیحالی خفیف، درد صورت ملایم و معمولاً بهبود طی یک هفته. در ABRS، الگوی «شدت زیاد/پایدار» یا «بدترشدن پس از بهبود اولیه» بههمراه ترشح چرکی غلیظ، درد یکطرفه صورت/دندانهای فوقانی، و گاه تب بالا دیده میشود. در CRS، علائم ≥۱۲ هفته طول میکشد؛ گرفتگی و بویایی کاهشیافته برجستهاند؛ درد الزامی نیست و بسیاری از بیماران «فشار» یا «سنگینی» را گزارش میکنند. در CRSwNP، بویایی افت بیشتر و ترشح آبکی/مخاطی شایعتر است؛ در CRSsNP، درد/فشار ممکن است پررنگتر باشد. در هر دو گروه، همپوشانی با آلرژی، آسم، رینیت غیرآلرژیک، انحراف سپتوم و اختلال دریچه بینی رایج است و باید در ارزیابی لحاظ شود.
جدول ۱ — مقایسهٔ بالینی رینوسینوزیت حاد ویروسی، حاد باکتریال و مزمن
| ویژگی | ARS ویروسی | ABRS (حاد باکتریال) | CRS (مزمن) |
|---|---|---|---|
| مدت | <۱۰ روز با روند بهبود | >۱۰ روز بدون بهبود یا «بدترشدن پس از بهبود»؛ گاه شروع ناگهانی شدید | ≥۱۲ هفته با یافته عینی التهاب |
| درد/فشار صورت | ملایم/منتشر | متوسط/شدید، گاه یکطرفه ویژه ماگزیلاری/فرونتال | متغیر؛ اغلب فشار مبهم |
| ترشح | شفاف/موکوسی | چرکی/غلیظ؛ اغلب تغییر رنگ واضح | مخاطی/چرکی متناوب |
| بویایی | کاهش خفیف گذرا | کاهش ممکن است وجود داشته باشد | کاهش پایدار، بارزتر در CRSwNP |
| تب | نادر و خفیف | ممکن است بالا و پایدار | معمولاً خیر |
| پاسخ به INCS/سالین | کمککننده | کمککننده؛ آنتیبیوتیک در موارد انتخابشده | پایه درمان؛ نیاز به برنامه نگهدارنده |
مسیر تشخیص: از شرححال و معاینه تا آندوسکوپی و CT
شرححال هدفمند: الگوی زمانی، شدت، یکطرفه/دوطرفه بودن، بدترشدن پس از بهبود، دنداندرد فک بالا، عوامل تشدیدکننده (آلرژنها، محرکهای شغلی/خانگی)، سابقه پولیپ/آسم/حساسیت به آسپیرین، بیماریهای سیستمی (فیبروزکیستیک، نقص ایمنی)، و پاسخ به درمانهای قبلی. معاینه: رینوسکوپی قدامی و در صورت امکان آندوسکوپی انعطافپذیر برای مشاهده ترشح چرکی در میات میانی، ادم/پلیپ، و ارزیابی عوامل ساختاری. آزمایشها: در ARS روتین لازم نیست؛ کشت ترشحات فقط در موارد پیچیده/مقاوم. تصویربرداری: برای ARS بدون عارضه توصیه نمیشود؛ در CRS و برنامهریزی جراحی، CT با برش نازک معیار استاندارد است و نقشه آناتومیک/شدت بیماری را ارائه میکند. MRI برای افتراق ضایعات بافت نرم یا عوارض داخلجمجمهای/اربویتال بهکار میرود.
جدول ۲ — ابزارهای تشخیصی و نقش آنها
| ابزار | چه میسنجد | کاربرد در ARS | کاربرد در CRS | نکات عملی |
|---|---|---|---|---|
| آندوسکوپی بینی | ترشح چرکی، ادم/پولیپ، محل انسداد | در موارد شدید/نامعمول | یافته عینی برای تشخیص؛ پایش درمان | نمونهگیری هدفمند در موارد مقاوم |
| CT سینوس (برش نازک) | الگو و شدت التهاب، آناتومی | فقط در عارضه/شک به پیچیدگی | استاندارد برای برنامه FESS | هماهنگی با یافته بالینی ضروری |
| رادیوگرافی ساده | — | توصیه نمیشود | توصیه نمیشود | ارزش تشخیصی محدود |
| کشت ترشحات | پاتوژن/حساسیت | در عارضه/مقاوم | در تشدید عفونی/مقاوم | بهتر است اندوسکوپیهدایتشده |
| آزمایشهای آلرژی | IgE اختصاصی/تست پوستی | — | در CRSwNP/همراهی آتوپی | راهنمای اجتناب/ایمنیدرمانی |
چه زمانی «قرمز» میشود؟ علائم نیازمند ارجاع فوری
- تورم/قرمزی اطراف چشم، دوبینی، کاهش دید یا درد چشم (شک به عوارض اربیتال).
- سردرد شدید جدید، سفتی گردن، تغییر وضعیت هوشیاری، علائم عصبی کانونی (شک به عوارض داخلجمجمهای).
- تب بالا با درد شدید یکطرفه صورت، ادم پیشانی یا حساسیت شدید استخوانی (شک به عفونتهای پیچیده مانند استئومیلیت/آبسه).
- ترشح بدبو یا خونریزی مکرر یکطرفه، دنداندرد فوقانی مقاوم، یا علائم سینوزیت دندانی.
- ایمونوسوپرسیون، دیابت کنترلنشده، تروما اخیر صورت، یا سابقه جراحی سینوس با بدترشدن سریع علائم.
درمان رینوسینوزیت حاد: مراقبت حمایتی هوشمندانه و آنتیبیوتیک هدفمند
اصل راهبرد: اکثریت موارد ARS ویروسیاند و با مراقبت حمایتی بهبود مییابند. تشخیص ABRS بر پایهٔ الگوی بالینی است و حتی در آن نیز «مشاهدهٔ فعال با پیگیری» در موارد خفیف/متوسط قابلقبول است. مصرف منطقی آنتیبیوتیک بر کاهش مقاومت میکروبی و عوارض جانبی میافزاید.
مراقبت حمایتی: مسکنها (استامینوفن/NSAID بر حسب شرایط)، شستوشوی بینی با سالین ایزوتون/هیپرتون (بهبود پاکسازی و کاهش ادم)، و کورتیکواستروئید داخل بینی (INCS) برای کاهش التهاب و بهبود گرفتگی مفیدند. ضداحتقان موضعی میتواند کوتاهمدت (۳–۵ روز) در گرفتگی شدید استفاده شود؛ مصرف طولانی موجب «رینیت دارویی» میشود. آنتیهیستامین خوراکی فقط در صورت آلرژی همراه توصیه میشود.
آنتیبیوتیک در ABRS: در بزرگسالان با تشخیص بالینی ABRS، گزینه نخست معمولاً یک بتالاکتام محافظتشده است؛ در حساسیت به پنیسیلین، داکسیسایکلین برای برخی بالغین گزینهای پذیرفتهشده است. ماکرولیدها و تریمتوپریم–سولفامتوکسازول بهعلت مقاومت، گزینههای روتین نیستند. مدت درمان در بزرگسالان اغلب کوتاهتر (مثلاً ۵–۷ روز) و در کودکان طولانیتر (مثلاً ۱۰ روز) انتخاب میشود. در موارد شدید، شکست درمان یا عوامل خطر، انتخابها و مدت میتواند تغییر کند.
جدول ۳ — الگوریتم عملی آنتیبیوتیک در رینوسینوزیت حاد باکتریال (بر مبنای راهنماها)
| سناریو | انتخاب پیشنهادی | جایگزینها (حساسیت/شرایط ویژه) | مدت معمول | نکات |
|---|---|---|---|---|
| بزرگسال ABRS بدون ریسک مقاومت | بتالاکتام محافظتشده | داکسیسایکلین در عدم تحمل بتالاکتام | ۵–۷ روز | پایش پاسخ در ۴۸–۷۲ ساعت |
| کودک ABRS | بتالاکتام مناسب سن/وزن | سفالوسپورین نسل جدید در حساسیت غیرتیپ I | ۱۰ روز | ارزیابی بالینی منظم |
| شکست درمان اولیه | تغییر به رژیم قویتر | تزریقی کوتاهمدت در منتخبین | بر اساس پاسخ | بازنگری تشخیص (دندانی/آناتومیک) |
| حساسیت تیپ I به پنیسیلین | — | داکسیسایکلین برای بالغین منتخب | ۵–۷/۱۰ روز | مشاوره تخصصی در موارد پیچیده |
درمان رینوسینوزیت مزمن: ستونهای درمان نگهدارنده و نقش دورههای کوتاه
پایه درمان CRS: شستوشوی حجیم سالین (بهبود پاکسازی و دسترسی دارو به مخاط) + کورتیکواستروئید داخل بینی (بهصورت اسپری یا فرمولاسیونهای تأمینکننده پوشش مناسب). تکنیک صحیح اسپری (هدفگیری به دیواره خارجی، نه تیغه) و آموزش استفاده از ظرف شستوشو (آب استریل/جوشخنکشده، بهداشت ظرف) بر نتیجه اثر مستقیم دارند. در CRSwNP، دوره کوتاه کورتیکواستروئید سیستمیک بهعنوان «نجات» در شعلهوری شدید/آنوسمی میتواند سودمند باشد، اما تکرار مکرر آن مطلوب نیست و باید پل به درمان پایدار باشد.
نقش آنتیبیوتیک در CRS: شواهد برای مصرف آنتیبیوتیک در «CRS پایدار بدون تشدید عفونی» محدود است. در تشدیدهای عفونی مستند (ترشح چرکی، درد، بدترشدن ناگهانی)، دوره کوتاه آنتیبیوتیک بر اساس الگوی بالینی/کشت هدفمند قابلطرح است. رژیمهای طولانی ماکرولیدی در فنوتیپهای غیرتیپ۲ در برخی الگوریتمها مطرح شدهاند، اما انتخاب باید با دقت، پایش عوارض و سنجش سود/خطر انجام شود.
همبودها و اقدامات تکمیلی: کنترل آلرژی (پرهیز، درمان دارویی، ایمنیدرمانی در منتخبین)، مدیریت آسم همزمان، درمان رینیت غیرآلرژیک، و اصلاح عوامل ساختاری (سپتوم/دریچه) در صورت نقش قابلتوجه، نتیجه را پایدارتر میکند. درمان ضدقارچ سیستمیک یا موضعی در CRS روتین توصیه نمیشود. زیستداروها برای CRSwNP شدید مقاوم و تحت معیارهای مشخص مطرحاند و خارج از بحث اصلی این مقالهاند، اما دانستن وجود آنها برای موارد پیچیده مفید است.
FESS: جراحی اندوسکوپیک کارکردی سینوس—چه زمانی، چرا و چگونه؟
هدف FESS: بازکردن مسیرهای تخلیه و تهویه سینوسها، برداشتن بافتهای التهابی/پلیپوئید، و ایجاد دسترسی بهتر برای درمانهای موضعی. این یک جراحی «بازسازانه» است نه زیبایی؛ یعنی تلاش میکند فیزیولوژی طبیعی را بازگرداند، نه صرفاً بافت را بردارد.
اندیکاسیونهای معمول: CRS (با یا بدون پولیپ) که با درمان طبی بهینه کنترل نشده است؛ عوارض یا بیماریهای پیچیده (مثل موکوسل، قارچ بالینی تهاجمی/غیرتهاجمی منتخب، بیماری دندانی منشأدار با درگیری سینوسی)؛ سینوزیتهای عودکننده با شواهد انسدادی؛ و نیاز تشخیصی (نمونهبرداری) در موارد غیرمعمول. در CRSwNP، FESS اغلب «راه را برای درمانهای موضعی» میگشاید و بازگشت بویایی/کاهش عود را تسهیل میکند.
پیشنیاز تصمیم: مستندسازی درمان طبی بهینه (سالین حجیم و INCS منظم با تکنیک صحیح، ± دوره کوتاه کورتیکواستروئید سیستمیک/آنتیبیوتیک هنگام تشدید)، وجود یافتههای عینی (آندوسکوپی/CT متناسب با علائم)، و گفتوگوی شفاف درباره اهداف و انتظارات. ابزارهایی مانند پرسشنامه SNOT-22 برای سنجش شدت پایه و پایش پس از عمل مفیدند.
جزئیات عملی FESS: از CT تا اتاق عمل
برنامهریزی: CT با برش نازک (اکسیال/کرونال با بازسازی ساژیتال) جهت نقشهبرداری آناتومیک و تعیین وسعت جراحی. ارزیابی عوامل خطر (خونریزی، داروهای ضدانعقاد)، هماهنگی با بیماریهای همراه (آسم، دیابت)، و بهینهسازی وضعیت بینی پیش از عمل (کاهش التهاب با INCS/سالین) انجام میشود. در موارد پیچیده، استفاده از ناوبری تصویری به ایمنی کمک میکند.
روش: تحت بیهوشی عمومی، با آندوسکوپ سخت از راه بینی وارد میشوند. بسته به الگوی بیماری، مراحل میتواند شامل آنتروستومی ماگزیلاری، اتموئیدکتومی قدامی/خلفی، بازکردن سینوس فرونتال/اسفنویید و پلیپکتومی باشد. هدف «حذف موانع» و «ایجاد مجاری فیزیولوژیک» با حفظ ساختارهای کلیدی است. خونریزی بهطور معمول با اقدامات موضعی کنترل و در پایان در صورت نیاز اسپلینت/پک سبک قرار داده میشود.
عوارض احتمالی و پیشگیری: خونریزی، چسبندگی داخل بینی، عفونت، آسیب اربیتال (نادر)، نشت مایع مغزی–نخاعی (نادر) و تغییرات بویایی محتملاند. انتخاب بیمار، مهارت جراح، ناوبری در موارد مناسب، و مراقبت پس از عمل، احتمال عوارض را پایین نگه میدارد. بیمار باید علائم هشدار (خونریزی شدید، دوبینی/کاهش دید، سردرد غیرمعمول، تب بالا/ترشح بدبو) را بداند.
مراقبت پس از FESS: نیمی از موفقیت در «نگهداری» است
روزهای نخست: گرفتگی، ترشح خونی اندک و احساس فشار طبیعی است. سر بالاتر هنگام استراحت، پرهیز از فینکردن پر فشار، و مصرف منظم مسکن طبق نسخه توصیه میشود. بسیاری از بیماران بدون تامپون مرخص میشوند؛ اگر اسپلینت/پک استفاده شود، طبق برنامه خارج میشود.
هفتههای اول: شستوشوی حجیم سالین (چند نوبت روزانه) برای پاک کردن دلمهها و رساندن دارو به حفرات باز شده، سنگبنای مراقبت است. INCS بهمحض اجازه جراح آغاز/ادامه میشود؛ در CRSwNP برخی مراکز از «کورتیکواستروئید محلول در شستوشو» با نسخه دقیق استفاده میکنند. ویزیتهای پیگیری برای دبریدمان ملایم در صورت نیاز و پیشگیری از چسبندگی اهمیت دارد. بازگشت به فعالیت سبک معمولاً طی ۱–۲ هفته و به فعالیتهای سنگین بهصورت مرحلهای با نظر جراح انجام میشود.
بلندمدت: در CRSwNP، مدتها پس از FESS نیز نگهداری با INCS و سالین لازم است؛ هدف «کنترل التهاب» و «کاهش عود» است. در CRS بدون پولیپ، شستوشو و INCS همچنان سودمندند. پایش علائم با ابزارهایی مانند SNOT-22 و ارزیابی بویایی جهت تنظیم برنامه توصیه میشود. در موارد مقاوم، ارزیابی برای درمانهای تکمیلی (ازجمله زیستداروها در CRSwNP) مطرح است.
گروههای خاص و نکات ظریف
کودکان
در کودکان، نقش التهاب آدنوئید و عفونتهای ویروسی پررنگ است. در ARS/ABRS اصول مدیریت مشابه است، با انتخاب دوز و مدت مناسب سن. در CRS کودکان، آدنوییدکتومی در کنار درمان طبی میتواند مؤثر باشد؛ FESS در موارد منتخب و پس از شکست راهکارهای محافظهکارانه انجام میشود. توجه به «سینوزیت دندانی در نوجوانان» و «اختلالات مژکی اولیه/فیبروزکیستیک» در الگوهای غیرمعمول اهمیت دارد.
بارداری
تمرکز بر اقدامات غیر دارویی (سالین، مرطوبسازی، استراحت) است. انتخاب داروها باید با نظر پزشک و بر اساس پروفایل ایمنی در بارداری باشد. آنتیبیوتیکها در ضرورت و با انتخاب ایمن استفاده میشوند. جراحی الکتیو معمولاً به پس از بارداری موکول میشود مگر عارضه فوری وجود داشته باشد.
ایمونوسوپرسیون/دیابت
ریسک عفونتهای غیرمعمول و عوارض بالاتر است. آستانه ارجاع پایینتر، ارزیابی دقیق و پوشش آنتیبیوتیکی مناسب اهمیت دارد. هر تشدید سریع یا ترشح سیاه/نکروتیک باید جدی گرفته شود.
منشأ دندانی
در ABRS یکطرفه مقاوم با درد دندانی/بوی بد دهان، منشأ دندانی (ODONTOGENIC) مطرح است. درمان قطعی شامل مدیریت منبع دندانی (اندودنتیک/جراحی) در کنار درمان سینوس است؛ آنتیبیوتیک بهتنهایی کافی نیست.
آسم/حساسیت به آسپیرین
در CRSwNP همراه با آسم یا حساسیت به آسپیرین (AERD)، بار بیماری بالاتر و عود شایعتر است. راهبرد ترکیبی (کنترل آسم/آلرژی، نگهداری قویتر بینی، FESS بهموقع و در صورت لزوم درمانهای سیستمیک هدفمند) نتایج بهتری میدهد.
پیشگیری و مراقبتهای روزمره
اگرچه همهٔ موارد سینوزیت قابل پیشگیری نیست، اما مجموعهای از عادتهای ساده میتواند بسامد و شدت شعلهوریها را کاهش دهد: مدیریت آلرژی (پرهیز از محرکها، استفاده صحیح و منظم از INCS)، شستوشوی ایمن بینی با سالین (با آب استریل/جوشخنکشده و ظرف تمیز)، اجتناب از دود دخانیات و محرکهای شیمیایی، تهویه مناسب محیط، مرطوبسازی هوا در فصول خشک، و رعایت بهداشت دستها. درمان رینیت/انسداد بینی همراه (سپتوم/دریچه/شاخک) پذیرش درمانهای دیگر مانند CPAP را بهبود میدهد و بار شبانه علائم را کاهش میدهد.
اشتباهات رایج بیماران—و راه درست
تکیه بر آنتیبیوتیک برای هر «سرماخوردگی» طول کشیده: بیشتر ARSها ویروسیاند و با مراقبت حمایتی بهبود مییابند. آنتیبیوتیک فقط در الگوی ABRS و شرایط مشخص توصیه میشود. راه درست: صبر هوشمندانه با پیگیری ۴۸–۷۲ ساعته و استفاده صحیح از سالین و INCS.
مصرف طولانی ضداحتقان موضعی: استفاده بیش از ۳–۵ روز میتواند رینیت دارویی ایجاد کند و گرفتگی را بدتر کند. راه درست: ضداحتقان کوتاهمدت در موارد خاص، و اتکا به INCS/سالین برای کنترل پایدار.
بیتوجهی به منشأ دندانی: سینوزیت یکطرفه مقاوم با درد دندانی باید از نظر منبع دندانی ارزیابی شود. راه درست: همکاری ENT و دندانپزشک برای رفع منبع.
انتظار «درمان قطعی» CRS با یک جراحی: FESS مسیر را برای درمان موضعی هموار میکند اما جایگزین نگهداری نیست. راه درست: تداوم سالین و INCS، پیگیری منظم و مدیریت همبودها.
قطع زودهنگام کورتیکواستروئید داخل بینی پس از بهبود: در CRS پایدار، نگهداری با کمترین دوز مؤثر از عود پیشگیری میکند. راه درست: برنامه «پایین–بالا» با کمترین دوز مؤثر، نه «صفر–یک».
سناریوهای نمونه و جمعبندی کاربردی
سناریو ۱ — ARS باکتریال پس از «بهتر شدم و دوباره بدتر شدم»
مرد ۳۴ ساله با سرماخوردگی ۷ روزه که در روز ۹ بهتر شده بود اما از روز ۱۱ با درد ماگزیلاری یکطرفه و ترشح چرکی بازگشته است. تب خفیف و حساسیت دندانهای فوقانی دارد. تشخیص بالینی: ABRS. مدیریت: مراقبت حمایتی + آنتیبیوتیک خط اول مدت کوتاه، INCS و سالین. پیگیری ۴۸–۷۲ ساعته برای ارزیابی پاسخ. نتیجه: کاهش درد و ترشح طی ۳ روز، تکمیل دوره دارو و آموزش پیشگیری.
سناریو ۲ — CRSwNP با بویایی از دسترفته و خواب مختل
زن ۴۵ ساله با گرفتگی مزمن و بویایی از دسترفته، آسم همراه. آندوسکوپی: پولیپهای دوطرفه. برنامه: سالین حجیم + INCS با تکنیک صحیح، دوره کوتاه کورتیکواستروئید سیستمیک برای بازگرداندن بویایی، کنترل آسم؛ پس از ۸ هفته کاهش ناکافی علائم. تصمیم: FESS با هدف باز کردن مسیرها و کاهش جرم پلیپی. پس از عمل: سالین حجیم و INCS نگهدارنده. نتیجه: بهبود بویایی و خواب، کاهش نیاز به دورههای سیستمیک.
سناریو ۳ — CRS بدون پولیپ با منشأ دندانی
مرد ۵۲ ساله با ترشح بدبو و درد ماگزیلاری راست مقاوم به درمانهای مکرر. CT: درگیری کف سینوس ماگزیلاری راست مجاور ریشه مولر. ارزیابی دندانی: عفونت ریشه. مدیریت: درمان دندانی + شستوشوی سالین و INCS؛ در صورت باقیماندن حفره چرکی، FESS هدفمند. نتیجه: رفع علائم پس از درمان منبع.
جمعبندی
مدیریت سینوزیت بر «تشخیص درست» و «انتخاب زمان مناسب درمان» بنا میشود. در فرم حاد، مراقبت حمایتی و شناسایی الگوی ABRS برای تجویز منطقی آنتیبیوتیک کلیدی است. در فرم مزمن، ستونهای درمان—سالین حجیم و کورتیکواستروئید داخل بینی—باید با تکنیک صحیح و تداوم اجرا شوند؛ FESS زمانی مطرح است که علیرغم درمان بهینه، التهاب پایدار بماند یا عوارض/موانع ساختاری وجود داشته باشد. مراقبت پس از FESS بهاندازهٔ خود عمل اهمیت دارد و بدون آن، نتیجه پایدار نخواهد بود. همبودها (آلرژی، آسم، اختلالات آناتومیک، منبع دندانی) باید همزمان مدیریت شوند. با این رویکرد مرحلهای و مبتنی بر شواهد، میتوان بار علائم را کم و کیفیت زندگی را بهطور معنادار بهبود داد.
چکلیست کوتاه مراقبت و پیشگیری در منزل
- شستوشوی بینی را روزانه با سالین ایزوتون/هیپرتون و آب استریل/جوشخنکشده انجام دهید و ظرف را تمیز نگه دارید.
- اسپری کورتیکواستروئید داخل بینی را با نشانهگیری به دیواره خارجی و بهطور منظم مصرف کنید؛ از ضداحتقان موضعی فقط کوتاهمدت استفاده کنید.
- در الگوی ABRS، آنتیبیوتیک را فقط طبق نسخه و با پیگیری ۴۸–۷۲ ساعته مصرف کنید؛ در صورت عدم بهبود، ارزیابی مجدد ضروری است.
- پس از FESS، شستوشوی حجیم و پیگیریهای برنامهریزیشده را جدی بگیرید؛ علائم هشدار (خونریزی شدید، دوبینی، تب بالا) را فوراً گزارش کنید.
منابع انگلیسی معتبر برای مطالعهٔ بیشتر
- NICE Guideline NG79 — Sinusitis (acute): antimicrobial prescribing (PDF)
- European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps 2020 (EPOS 2020) — Full PDF
- AAO-HNSF Clinical Practice Guideline: Adult Sinusitis (Update 2015) — PDF
- Cochrane Review — Antibiotics for acute rhinosinusitis in adults (PDF)
