این مطلب صرفاً آموزشی است و جایگزین معاینه و توصیهٔ اختصاصی پزشک نیست؛ اگر تب بالا، درد پهلو، لرز، استفراغ مداوم، کاهش محسوس ادرار یا خون واضح در ادرار دارید، یا باردار هستید و علائم عفونت ادراری دارید، ارزیابی حضوری فوری ضروری است.
عفونتهای دستگاه ادراری (UTI) طیفی از التهاب و عفونت در مجرا، مثانه و کلیهها هستند که از سیستیت (عفونت مثانه) تا پیلونفریت (عفونت بافت کلیه و لگنچه) گسترده میشوند. اگرچه بیشتر UTIها با درمان مناسب سریع فروکش میکنند، اما انتخاب نادرست آنتیبیوتیک، تأخیر در درمان، یا نادیدهگرفتن عوامل خطر میتواند به عود، آسیب کلیوی، سپسیس و بستری منجر شود. پیام محوری این راهنما، تصمیمگیری فردمحور و مبتنی بر شواهد است: تشخیص دقیق، انتخاب درمان کوتاهمدت اما مؤثر، و سرمایهگذاری بر پیشگیریهای ساده و پایدار.
آناتومی و فیزیولوژی کاربردی: مسیر صعودی و دفاع میزبان
اکثر UTIها از مسیر «صعودی» رخ میدهند: میکروبهای فلور روده (اغلب Escherichia coli) از ناحیهٔ پرینه به دهانهٔ مجرا راه مییابند، به مثانه میرسند و در شرایط مناسب تکثیر میکنند. کوتاه بودن مجرای ادراری در زنان، تغییرات هورمونی (یائسگی)، استفاده از اسپرمکشها، فعالیت جنسی نزدیک به زمان تخلیهٔ ناکافی مثانه، یا اختلال تخلیه (مانند بزرگی پروستات در مردان) موانع دفاعی طبیعی را تضعیف میکند. غشای مخاطی، جریان ادرار، pH و اسمولاریتی، پروتئینهای ضدچسبندگی (مانند Tamm–Horsfall)، و ایمنی موضعی، نخستین سدها هستند. وقتی بار باکتریایی بالا یا دفاع میزبان ناکافی باشد، عفونت از مثانه به حالبها و کلیهها صعود کرده و پیلونفریت ایجاد میشود که یک وضعیت سیستمیکتر با خطر سپسیس است.
اپیدمیولوژی و اهمیت بالینی
UTI شایعترین عفونت باکتریایی در زنان جوان و سالمندان است و یکی از علل اصلی تجویز آنتیبیوتیک در مراقبتهای اولیه بهشمار میرود. در زنان، خطر مادامالعمر ابتلا به UTI علامتدار به بیش از ۵۰٪ میرسد و ۲۰–۳۰٪ آنها در سال بعد از نخستین عفونت، عود را تجربه میکنند. در مردان جوان، UTI کمتر شایع است اما با افزایش سن و بروز اختلالات تخلیه (BPH)، شیوع بالاتر میرود. در کودکان خردسال، UTI میتواند نخستین نشانهٔ اختلالات ساختاری/رفلاکس باشد. پیامدهای UTI کنترلنشده شامل عفونت خون، آبسهٔ کلیه/پرینفرون، آسیب عملکرد کلیه و بستری است؛ از سوی دیگر، تجویز نامناسب آنتیبیوتیکها بار مقاومت میکروبی را افزایش میدهد. بنابراین، راهبردهای تشخیصی دقیق و نسخهنویسی مسئولانه، بهاندازهٔ خودِ درمان مهماند.
الگوهای تظاهر بالینی و افتراقها
سیستیت معمولاً با سوزش ادرار، تکرر، فوریت، درد سوپراپوبیک و گاهی هماچوری خفیف تظاهر میکند و تب غالباً وجود ندارد. در مقابل، پیلونفریت با تب، لرز، درد پهلو/کمر، تهوع/استفراغ و حساسیت زاویهٔ دنده–مهره همراه است و اغلب آزمایشها نشاندهندهٔ التهاب سیستمیکاند. در سالمندان یا افراد با نقص ایمنی، تظاهر میتواند آتیپیک باشد (گیجی، بیاشتهایی، ضعف عمومی) و همین امر دقت بالینی را میطلبد. همپوشانی علائم با شرایط غیرعفونی (سیستیت بینابینی، واژینیت، STIها، پروستاتیت، سنگ) ضرورت رویکرد مرحلهمحور را برجسته میکند.
تمایز بالینی و آزمایشگاهی بین سیستیت و پیلونفریت
| ویژگی | سیستیت (پایین) | پیلونفریت (بالا) |
|---|---|---|
| علائم غالب | سوزش، تکرر، فوریت، درد سوپراپوبیک | تب، لرز، درد پهلو، تهوع/استفراغ |
| نشانهها | معمولاً فاقد تب؛ حساسیت سوپراپوبیک | حساسیت CVA مثبت، تب، تاکیکاردی |
| آزمایش ادرار | پیوری، نیتریت مثبت (در باکتریهای نیتراتکاه) | پیوری، باکتریوری؛ گاهی پروتئینوری/هماتوری بیشتر |
| کشت ادرار | در عود/پیچیدگی توصیه میشود | تقریباً همیشه توصیه میشود (قبل از آنتیبیوتیک) |
| تصویربرداری | لازم نیست مگر در عود/ابهام | در موارد خطر/عدم پاسخ: سونوگرافی/CT بدون/با کنتراست منتخب |
علل، عوامل خطر و مفهوم «پیچیده» در برابر «غیرپیچیده»
بیشترین عامل عفونی UTI، E. coli است (بهویژه سویههای UPEC با فیمبریههای چسبنده). سایر باسیلهای گرممنفی (کلبسیلا، پروتئوس)، انتروکوکها و استافیلوکوک ساپروفیتیکوس (در برخی زنان جوان) نیز دخیلاند. عوامل خطر قابل تعدیل عبارتاند از مصرف اسپرمکشها/دیافراگم، برقراری رابطهٔ جنسی بدون تخلیهٔ مناسب مثانه پس از آن، استفادهٔ طولانیمدت کاتتر، بهداشت ناکافی پرینه، کمآبی، یبوست و تأخیر در مراجعه. عوامل غیرقابلتعدیل شامل یائسگی (کمبود استروژن واژینال)، اختلالات تخلیه (BPH، نوروژنیک)، اختلالات ساختاری (رفلاکس وزیکویورترال، تنگی حالب، سنگ)، دیابت و نقص ایمنی هستند.
تقسیمبندی کاربردی به UTI غیرپیچیده (در میزبان سالم فاقد اختلال ساختاری/کارکردی) و UTI پیچیده (در حضور عوامل زمینهای: بارداری، مردان، دیابت کنترلنشده، کاتتر، انسداد، نارسایی کلیه، پیوند) مسیر درمان را جهت میدهد. پیلونفریت بهطور معمول پیچیده تلقی میشود، مگر در زن جوانِ غیر باردارِ بدون کوموربیدیتی که پاسخ سریع دارد.
مسیر تشخیص: از ادرار تا تصویربرداری
نقطهٔ آغاز، شرححال و معاینهٔ هدفمند است: زمانبندی و کیفیت علائم، تب/لرز، درد پهلو، تهوع، سابقهٔ UTI/سنگ، فعالیت جنسی، روشهای پیشگیری از بارداری، بارداری احتمالی، داروها (بویژه آنتیبیوتیکهای اخیر) و بیماریهای همراه. آزمایش ادرار (نوار + میکروسکوپی) بهصورت نمونهٔ میانیِ جریان در ظرف استریل انجام میشود؛ پیوری (WBC) و باکتریوری، تکیهگاه تشخیصاند. نیتریت مثبت قدرت اخباری خوبی دارد اما منفیبودن آن UTI را رد نمیکند (برخی باکتریها نیتراتکاه نیستند یا ادرار زودتر از تبدیل دفع شده است).
کشت ادرار در موارد پیلونفریت، UTI عودکننده/مقاوم، مردان، بارداری، حضور کاتتر، دیابت کنترلنشده و قبل از مداخلات اورولوژیک توصیه میشود؛ نمونه باید پیش از آنتیبیوتیک گرفته شود. آزمایش خون (CBC، کراتینین، الکترولیتها) در پیلونفریت یا بیمار بدحال مفید است. تصویربرداری در سیستیت غیرپیچیده لازم نیست؛ در پیلونفریتِ بدون پاسخ طی ۴۸–۷۲ ساعت، درد شدید/مرحلهای با شک به سنگ، UTI مرتبط با کاتتر با علائم شدید، یا شک به آبسه/انسداد، سونوگرافی یا CT انتخاب میشود. در بارداری، سونوگرافی ابزار اول است.
آزمونهای کلیدی و کاربرد عملی در UTI
| آزمون | چه زمانی؟ | آنچه به ما میگوید | نکات ایمنی/تفسیر |
|---|---|---|---|
| UA (نوار + میکروسکوپی) | تقریباً همهٔ بیماران علامتدار | پیوری/باکتریوری؛ نیتریت/لکواستراز | نیتریت منفی UTI را رد نمیکند؛ آلودگی قاعدگی را ردکنید |
| کشت ادرار | پیلونفریت، عود، مردان، بارداری، پیچیده | عفونت اثباتشده + حساسیت آنتیبیوتیکی | نمونهٔ میانی؛ قبل از آنتیبیوتیک؛ تفسیر کلونیکانت در متن بالین |
| تست بارداری | زنان با احتمال بارداری | انتخاب آنتیبیوتیک ایمن | بر تصمیمگیری درمانی اثرگذار است |
| CBC/CRP/کراتینین | پیلونفریت/بدحالی | شدت التهاب، عملکرد کلیه | برای پایش پاسخ و هیدراتاسیون مفید است |
| تصویربرداری (سونو/CT) | عدم پاسخ، درد شدید، شک به انسداد/آبسه | سنگ، هیدرونفروز، آبسه/عوارض | در بارداری: سونو؛ کنتراست یددار/گادولینیوم را فقط در ضرورت |
خط قرمزهای ارجاع فوری/اقدام اورژانسی
- تب بالا، لرز و درد پهلو همراه با استفراغ مداوم یا علائم سپسیس (تاکیکاردی، افت فشار یا گیجی).
- شک به انسداد (درد کولیکی، کاهش ادرار، هیدرونفروز) یا سنگ همراه با تب.
- پیلونفریت در بارداری یا UTI با علائم شدید در سهماههٔ دوم/سوم.
- ایمنیشکستگی (پیوند کلیه، شیمیدرمانی، مصرف مزمن کورتون) با علائم سیستمیک.
- عدم پاسخ بالینی به درمان مناسب ظرف ۴۸–۷۲ ساعت یا بدترشدن علائم.
درمان: اصول استواردشیپ، انتخاب آنتیبیوتیک و مراقبت حمایتی
هدف درمانی، ریشهکنی سریع باکتریها، کاهش علائم و پیشگیری از عود/عوارض با کوتاهترین دورهٔ مؤثر است. انتخاب باید بر پایهٔ نوع UTI، وضعیت میزبان، الگوی مقاومت محلی (آنتیبیوگرام)، آلرژیها و تحمل دارو انجام شود. دستورالعملهای معتبر تأکید میکنند که برای سیستیت غیرپیچیده در زنان، دورههای کوتاه با داروهای خط اول (نیتروفورانتوئین، TMP–SMX، فسفومایسین، پیوِمسلینام در کشورهایی که موجود است) ارجحاند و فلوروکینولونها باید به عفونتهای مقاوم/پیچیده یا زمانی که گزینهٔ مناسب دیگری نیست، محدود شوند. در پیلونفریت، نفوذ به بافت کلیه و شدت بالینی تعیینکنندهاند و اغلب شروع با دوز اولیهٔ تزریقی (مثلاً سفتریاکسون) پیش از ادامهٔ درمان خوراکی توصیه میشود.
سیستیت غیرپیچیده در زنان غیر باردار
بیمارانی که تب ندارند، علائم محدود به ادرار تحتانی است و عامل خطر پیچیدگی ندارند، کاندید درمان خوراکی کوتاهمدت هستند. پیش از تجویز، احتمال بارداری را بسنجید و الگوی مقاومت محلی به TMP–SMX/فلوروکینولون را در نظر بگیرید. کنترل درد با NSAIDهای کوتاهمدت (اگر منع ندارند) ممکن است کمک کند؛ فنـازوپیریدین برای ۲–۳ روز میتواند دیزوری را کاهش دهد اما جایگزین آنتیبیوتیک نیست.
رژیمهای رایج برای سیستیت غیرپیچیده (زنان غیر باردار)
| گزینه | خط اول/دوم | نکات کلیدی | مدت معمول |
|---|---|---|---|
| نیتروفورانتوئین ماکروکریستال/مونوهدریت | خط اول | نفوذ عالی به مثانه؛ برای پیلونفریت مناسب نیست؛ در GFR بسیار پایین اجتناب | ۵ روز |
| تریمتوپریم–سولفامتوکسازول (TMP–SMX) | خط اول در مقاومت محلی پایین | اگر مقاومت منطقهای بالا است، پرهیز؛ تداخلات و حساسیتها را بسنجید | ۳ روز |
| فسفومایسین ترومتامول | خط اول جایگزین | یک دوز؛ برای پیلونفریت مناسب نیست؛ در ESBL برخی اوقات مفید | ۱ دوز |
| پیومسیلینام (در صورت موجود بودن) | خط اول جایگزین | پنیسیلین ضدگرممنفی؛ پروفایل ایمنی خوب | ۳–۵ روز |
| فلوروکینولونها/بتالاکتامهای خوراکی منتخب | خط دوم/در محدودیتهای خاص | بهدلیل عوارض و مقاومت، رزرو شوند؛ دورهٔ کوتاه | ۳–۵ (فلوئورو) یا ۵–۷ (بتالاکتام) |
پیلونفریت حاد: سرپایی و بستری
در پیلونفریت، شدت علائم، وضعیت همودینامیک، تحمل خوراکی، بارداری، سن و کوموربیدیتیها تعیینکنندهٔ سطح مراقبتاند. در سرپاییِ کمخطر، یک دوز اولیهٔ تزریقی (مثلاً سفتریاکسون) پیش از شروع خوراکی، احتمال شکست اولیه را کم میکند. انتخاب خوراکی باید نفوذ خوب به پارانشیم کلیه داشته باشد (فلوروکینولونها یا TMP–SMX اگر حساسیت تأیید شده است). بتالاکتامهای خوراکی نسبت به گزینههای فوق اثربخشی کمی پایینتر دارند و به دورهٔ طولانیتری نیاز دارند. در بیمار بدحال یا شکست درمان خوراکی، بستری و شروع تراپی تجربی تزریقی با پوشش باسیلهای گرممنفی و سپس تریپ داون بر اساس کشت، توصیه میشود.
درمان آنتیبیوتیکی پیلونفریت (بزرگسالان)
| سناریو | شروع تجربی | گزینهٔ خوراکی پس از پایدار شدن | مدت معمول |
|---|---|---|---|
| سرپایی با خطر پایین مقاومت | یک دوز سفتریاکسون تزریقی | سیپروفلوکساسین/لووفلوکساسین؛ یا TMP–SMX اگر حساس | ۵–۷ (فلوئورو) یا ~۱۴ (TMP–SMX) |
| بستری/بدحال | سفالوسپورین نسل ۳ ± آمینوگلیکوزید؛ یا کارباپنم در شک به ESBL | بر اساس پاسخ و حساسیتها | ۷–۱۰ (بدون عارضه)؛ طولانیتر در عوارض |
| ESBL/مقاوم (بر اساس کشت) | کارباپنم (مثلاً ارتاپنم) | در صورت حساسیت: فلوروکینولون/TMP–SMX خوراکی | ۷–۱۰ (پایلوت بر پاسخ) |
| بارداری | سفالوسپورین نسل ۲–۳ تزریقی | سفالکسین/آموکسیکلاو بر اساس حساسیت | ۱۰–۱۴ روز |
استواردشیپ و مقاومت: آنچه انتخاب شما را بهتر میکند
پایبندی به دورههای کوتاهمدت مؤثر، اجتناب از تجویزهای «گسترده و طولانی بیدلیل»، و تغییر دارو بر اساس نتیجهٔ کشت، محورهای استواردشیپاند. برای عفونتهای باکتریهای تولیدکنندهٔ ESBL، نیتروفورانتوئین و فسفومایسین در پیلونفریت مناسب نیستند (بهدلیل نفوذ بافتی ناکافی) و کارباپنمها در بیماران بدحال/شکست درمان نقش نجاتبخش دارند. فلوروکینولونها باید به شرایطی که گزینهٔ مناسب دیگری وجود ندارد محدود شوند (عوارض تاندونی/نورولوژیک/آنیوریسمی در برخی بیماران گزارش شده است).
مراقبت حمایتی و کنترل علائم
هیدراتاسیون کافی، کنترل تب/درد با استامینوفن (یا NSAID در صورت نبود منع)، و استراحت نسبی در فاز حاد توصیه میشود. در تهوع/استفراغ، ضدتهوعها و تجویز مایعات وریدی کمککنندهاند. فنـازوپیریدین میتواند برای ۴۸–۷۲ ساعت دیزوری را کم کند، اما مصرف طولانی آن توصیه نمیشود. در پیلونفریت، بازگشت اشتها، کاهش تب و بهبود درد پهلو نشانگر پاسخ است؛ تداوم تب پس از ۷۲ ساعت باید برای عوارض (آبسه/انسداد) بررسی شود.
گروههای خاص: تصمیمگیریهای ظریف و ایمن
بارداری
باکتریوری بدون علامت در بارداری باید غربالگری و درمان شود (کاهش خطر پیلونفریت و زایمان زودرس). برای سیستیت/باکتریوری: سفالکسین، آموکسیکلاو، نیتروفورانتوئین (غیر از نزدیک زایمان و در G6PD)، یا فسفومایسین از گزینههای منتخباند؛ TMP–SMX در سهماههٔ اول/اواخر بارداری اجتناب/با احتیاط. پیلونفریت در بارداری نیازمند بستری و درمان تزریقی است (سفالوسپورینها/پنیسیلینهای محافظتشده)، سپس تکمیل دوره بهصورت خوراکی. پس از درمان، کشت کنترل و گاهی پروفیلاکسی شبانهٔ کوتاهمدت برای بارداریهای پرخطر بررسی میشود.
مردان
UTI در مردان غالباً «پیچیده» تلقی میشود؛ افتراق از پروستاتیت حاد/مزمن اهمیت دارد. در سیستیت بدون تب و بدون شواهد پروستاتیت، درمان ۷ روزه با داروی حساس (مثلاً TMP–SMX، فلوروکینولون در صورت ضرورت) میتواند کافی باشد. در پروستاتیت حاد تبدار، نفوذ دارو به پروستات ضروری است و دورهٔ طولانیتر لازم است. وجود انسداد ناشی از BPH باید مدیریت شود.
کاتتر ادراری و CAUTI
در حضور کاتتر، باکتریوری بدون علامت را درمان نکنید (جز در بارداری و قبل از مداخلهٔ اورولوژیک با خطر خونریزی مخاط). در CAUTI علامتدار، تعویض یا خارج کردن کاتتر بههمراه آنتیبیوتیک هدفمند انجام میشود. طول درمان کوتاهتر (۵–۷ روز) در پاسخ سریع مناسب است؛ در کندی پاسخ/بیماران پرخطر، دوره طولانیتر لازم میشود. تکنیک آسپتیک و بررسی ضرورت واقعی کاتتر، استراتژیهای اصلی پیشگیریاند.
کودکان
در خردسالان، تب بیدلیل میتواند تنها نشانهٔ UTI باشد. تشخیص با نمونهٔ ادرار صحیح (کاتتریزاسیون/کالکچر پاک) انجام میشود. درمان تجربی بر اساس سن، شدت و الگوهای مقاومت محلی است. تصویربرداری (سونوگرافی) در سنین پایین/عود/آتیپی جهت رد اختلال ساختاری توصیه میشود. آموزش والدین دربارهٔ یبوست، هیدراتاسیون و زمان مراجعه نقش حیاتی دارد.
سالمندان و مؤسسات مراقبتی
در سالمندان، تابلوی بالینی میتواند با افت شناخت، بیاشتهایی یا بیقراری بروز کند. تشخیص بیشازحد رایج است: وجود باکتری در ادرار بدون علائم موضعی/سیستمی بهتنهایی دلیل درمان نیست. هرگونه تصمیم درمانی باید بر علائم و مدارک آزمایشگاهی معتبر تکیه کند تا از آسیبهای دارویی و مقاومت جلوگیری شود.
دیابت، CKD و پیوند کلیه
در دیابت، UTI شدیدتر و عود شایعتر است؛ کنترل قند همسو با درمان ضدباکتری اهمیت دارد. در CKD، انتخاب و دوز آنتیبیوتیک باید بر اساس GFR تنظیم شود و از داروهای نفروتوکسیک پرهیز گردد. در گیرندگان پیوند، آستانهٔ بستری پایینتر و پوشش اولیهٔ گستردهتر منطبق با کشتهای قبلی/آنتیبیوگرام مرکز منطقی است. در کلیهٔ پیوندی، درد ممکن است کمرنگ باشد؛ تب و افزایش کراتینین شاخصهای مهمتری هستند.
پیشگیری: از رفتارهای ساده تا پروفیلاکسی هدفمند
پیشگیری موفق از UTI با مجموعهای از اقدامات ساده آغاز میشود و در بیماران با عودهای اثباتشده، به مداخلات اختصاصیتر میرسد. رفتارهای پایه شامل هیدراتاسیون منطقی، تخلیهٔ بهموقع مثانه (بهویژه پس از رابطهٔ جنسی)، پرهیز از اسپرمکشها در افراد مستعد، درمان یبوست و مراقبت از سلامت جنسی/واژینال است. در زنان یائسه، استروژن واژینال موضعی (در عدم منع) فلور محافظ را بازسازی و خطر عود را کاهش میدهد. شواهد دربارهٔ کرنبری (محصولات استاندارد حاوی پروآنتوسیانیدین) در کاهش ریسک برخی گروهها امیدوارکننده اما ناهمگون است؛ کیفیت فرآورده و دوز مؤثر اهمیت دارد. دربارهٔ D–مانوز دادهها متناقضاند و توصیهٔ روتین بدون انتخاب بیمار مناسب دشوار است. پروفیلاکسی آنتیبیوتیکی (شبانه/پسارابطه) برای زنان با ≥۳ عود در سال و پس از رد علل ساختاری، با دوزهای کم و دورهٔ محدود (۳–۶ ماه) انجام میشود و باید با استواردشیپ دقیق همراه باشد. خوددرمانی هدایتشده (Self-start) با نسخهٔ آماده پس از آموزش، در بیماران منتخب با دسترسی محدود به مراقبت، میتواند زمان تا درمان را کاهش دهد.
جدول ۵. گزینههای پیشگیری و شواهد خلاصه
| اقدام | گروه هدف | شواهد/نکات | محدودیتها |
|---|---|---|---|
| استروژن موضعی واژینال | زنان یائسه با عود مکرر | کاهش عود با بهبود فلور لاکتوباسیل | عدم مصرف در موارد منع هورمونی |
| کرنبری استاندارد | زنان مستعد عود | کاهش نسبی ریسک در برخی مطالعات | تفاوت فرآورده/دوز؛ پاسخ ناهمگون |
| پروفیلاکسی آنتیبیوتیک شبانه | ≥۳ UTI/سال پس از رد علل | کاهش عود طی دورهٔ مصرف | مقاومت/عوارض؛ دورهٔ محدود و پایش |
| پروفیلاکسی پسارابطه | UTI مرتبط با رابطهٔ جنسی | دوز تکبار نزدیک رخداد | نیاز به آموزش دقیق |
| Self-start therapy | بیماران منتخب با تشخیص مطمئن | کاهش تأخیر درمان؛ نسخهٔ از پیشتوافقشده | خطر مصرف بیمورد؛ نیاز به بازخورد پزشک |
اشتباهات رایج بیماران (و چگونه از آنها پرهیز کنیم)
نادیدهگرفتن تب/درد پهلو بهعنوان «سرماخوردگی»: پیلونفریت با تب و درد پهلو یک اورژانس نسبی است؛ تأخیر در درمان خطر آبسه و سپسیس را بالا میبرد.
مصرف پراکنده و ناقص آنتیبیوتیکها: قطع زودهنگام یا دوزبندی نادرست باعث شکست درمان و مقاومت میشود؛ حتی در بهبود علائم، دورهٔ تجویزی را کامل کنید.
خوددرمانی مداوم بدون کشت در عودها: در عفونتهای عودکننده باید حداقل یکبار کشت و حساسیت انجام شود تا درمان هدفمند گردد و الگوی مقاومت مشخص شود.
استفادهٔ بیرویه از آنتیبیوتیکهای قوی برای سیستیت ساده: فلوروکینولونها باید رزرو شوند؛ دورههای کوتاه با خطاولها اثربخشتر و ایمنترند.
درمان باکتریوری بیعلامت در سالمندان/کاتتر: درمان بیمورد سودی ندارد و ضرر مقاومت/عوارض دارویی دارد؛ تنها در بارداری و قبل از برخی مداخلات اورولوژیک درمان کنید.
فراموش کردن نقش یبوست و هیدراتاسیون: یبوست و کمآبی ریسک UTI را بالا میبرند؛ اصلاح آنها ساده و مؤثر است.
بیتوجهی به بهداشت جنسی و پیشگیری: استفاده از اسپرمکشها در افراد مستعد میتواند عود را تشدید کند؛ گزینههای جایگزین را بررسی کنید.
جمعبندی
مدیریت UTI و پیلونفریت موفق، با تشخیص دقیق، آنتیبیوتیک مناسب و کوتاهمدت، مراقبت حمایتی و پیشگیری هدفمند حاصل میشود. توجه به گروههای خاص (بارداری، سالمندان، دیابت/CKD، کاتتر، پیوند) و پایبندی به اصول استواردشیپ، هم پیامد بیمار را بهبود میدهد و هم از گسترش مقاومت میکروبی میکاهد. در عودها، نگاه سیستماتیک به عوامل مستعدکننده و استفادهٔ هوشمندانه از کشت/آنتیبیوگرام، کلید شکستن چرخهٔ تکرار است.
چکلیست کوتاه پیشگیری روزمره
- آب کافی بنوشید و تخلیهٔ مثانه را به تعویق نیندازید؛ پس از رابطهٔ جنسی، در اولین فرصت ادرار کنید.
- از اسپرمکشها/دیافراگم در صورت عود UTI پرهیز کنید؛ گزینهٔ جایگزین را با پزشک بررسی کنید.
- یبوست را جدی بگیرید؛ فیبر و تحرک را افزایش دهید و در صورت نیاز از ملینهای ایمن استفاده کنید.
- در یائسگی، دربارهٔ استروژن موضعی واژینال (در نبود منع) با پزشک گفتگو کنید.
- در صورت تجویز آنتیبیوتیک، دوره را کامل کنید و عوارض/عدم پاسخ را سریعاً گزارش دهید.
منابع انگلیسی معتبر برای مطالعهٔ بیشتر
European Association of Urology (EAU) — Urological Infections Guideline, 2024 (PDF)
NICE NG111 — Pyelonephritis (acute): antimicrobial prescribing (PDF)
NICE NG109 — Urinary tract infection (lower): antimicrobial prescribing (PDF)
IDSA 2024 Guidance on Antimicrobial-Resistant Gram-Negative Infections (Version 4.0, PDF)
