عملهای حذف عینک مثل لیزیک، فمتولیزیک، PRK و ترنس PRK در دنیای امروز جزو عملهای رایج و نسبتاً ایمن محسوب میشوند؛ اما «ایمن بودن» هرگز به معنای «بیعارضه بودن» نیست. در واقع بیشتر بیماران بدون مشکل خاصی از این جراحیها عبور میکنند، اما گروهی نیز ممکن است با عوارض خفیف، متوسط یا در موارد نادر، عوارض جدیتری روبهرو شوند؛ عوارضی که اگر از قبل درباره آنها بدانید و راههای پیشگیری را بشناسید، هم انتخابتان آگاهانهتر میشود و هم دوران نقاهت را با استرس کمتر طی میکنید.
در مشهد بسیاری از متقاضیان عملهای لیزری حذف عینک، برای مشاوره درباره همین عوارض و راههای پیشگیری، به دکتر سینا شیرزاد مراجعه میکنند؛ جراح و متخصص چشم، عضو انجمن چشمپزشکان آمریکا و فعال در حوزه جراحیهای لیزیک، فمتولیزیک، پی آر کی و ترنس پی آر کی. برای آشنایی با سوابق، نوبتدهی اینترنتی و زمانهای ویزیت، میتوانید پروفایل ایشان را در سامانه پزشکم از طریق لینک زیر ببینید:
پروفایل دکتر سینا شیرزاد
در این مقاله، عوارض احتمالی عملهای حذف عینک را دستهبندی میکنیم، توضیح میدهیم کدامها شایع و گذرا هستند و کدامها جدیتر، و در نهایت راهکارهای پیشگیری را از نگاه هم پزشک و هم بیمار مرور میکنیم.
انواع عوارض عملهای حذف عینک؛ از خفیف تا مهم
برای درک بهتر موضوع، عوارض را میتوان بر اساس زمان بروز و اهمیت بالینی به چند گروه تقسیم کرد. برخی عوارض طبیعی و گذرا هستند (مثل سوزش و خشکی)، برخی نیاز به توجه بیشتر دارند (مثل عفونت)، و برخی نادر اما جدیاند (مثل اکتازی یا ضعف ساختاری قرنیه).
دستهبندی کلی عوارض بر اساس زمان
| بازه زمانی | نمونه عوارض شایع | نکته مهم |
| حین عمل | مشکلات فلپ در فمتولیزیک، قطع مکش، اضطراب بیمار | در مراکز مجهز و با جراح باتجربه بسیار نادر و قابل مدیریت هستند. |
| روزها و هفتههای اول | درد، سوزش، خشکی چشم، حساسیت به نور، تاری دید، هاله | در بسیاری موارد گذرا و قابل کنترل با قطرهها و مراقبت درست است. |
| ماهها و سالهای بعد | خشکی مزمن، رگرسیون (برگشت خفیف نمره)، اکتازی قرنیه | نیازمند انتخاب درست بیمار و حفظ حاشیه ایمنی قرنیه در هنگام عمل است. |
در ادامه، هر گروه را کمی جزئیتر و با مثالهایی توضیح میدهیم و سپس سراغ راههای پیشگیری میرویم.
عوارض طبیعی و گذرای بعد از عمل حذف عینک
در روزها و هفتههای اول بعد از عمل، تقریباً همه بیماران یکسری علائم مشترک را تجربه میکنند که جزئی از فرآیند طبیعی ترمیم محسوب میشود؛ نه لزوماً عارضه خطرناک.
سوزش، اشکریزش و احساس جسم خارجی
بعد از عمل، بهخصوص در PRK و ترنس PRK، احساس سوزش، سوزنسوزن شدن، اشکریزش و وجود «شنریزه» در چشم بسیار شایع است. این علائم:
- در PRK و ترنس PRK ممکن است تا ۳–۴ روز شدت داشته باشد.
- در لیزیک و فمتولیزیک معمولاً خفیفتر و کوتاهتر است.
استفاده منظم از قطرههای تجویزشده و پرهیز از مالیدن چشمها، معمولاً این مرحله را بدون مشکل خاصی پشت سر میبرد.
خشکی چشم
خشکی چشم بعد از عملهای لیزری بسیار شایع است. علت آن، تأثیر جراحی روی اعصاب سطح قرنیه و کاهش موقتی در تولید یا پخش اشک است. خشکی میتواند باعث:
- تاری متناوب دید،
- سوزش،
- و حساسیت به نور
شود. استفاده از اشک مصنوعی بدون ماده نگهدارنده، کاهش کار طولانی با موبایل و کامپیوتر و پرهیز از باد مستقیم کولر، کمک زیادی به کنترل این وضعیت میکند.
هاله و خیرگی دور چراغها
در هفتهها و حتی یکی دو ماه اول، بسیاری از بیماران در شب و هنگام رانندگی هالهای دور چراغها میبینند یا احساس میکنند نور «پخش» میشود. این حالت معمولاً:
- با گذشت زمان و تکمیل ترمیم قرنیه کاهش پیدا میکند،
- در نزدیکبینیهای بالا و مردمکهای بزرگ بیشتر گزارش میشود.
برنامهریزی دقیق قطر ناحیه لیزر و استفاده از پروفایلهای مناسب درمان، میتواند احتمال ماندگاری این مشکل را کاهش دهد.
عوارض نیازمند توجه ویژه در کوتاهمدت
برخی عوارض لزوماً خطرناک نیستند، اما در کوتاهمدت نیاز به پیگیری جدیتر و گاهی درمان فعال دارند تا تبدیل به مشکل بزرگتر نشوند.
عفونت سطح چشم
هرچند عفونت بعد از عمل حذف عینک نادر است، اما مهمترین عارضهای است که نباید از آن غافل شد. علائم هشدار شامل:
- درد شدید و رو به افزایش،
- قرمزی شدید یک چشم،
- ترشحات غلیظ،
- و کاهش محسوس دید
است. رعایت بهداشت، استفاده دقیق از قطرههای آنتیبیوتیک و خودداری از مالیدن یا دستکاری چشم، احتمال عفونت را به حداقل میرساند. در صورت شک، مراجعه سریع به چشمپزشک ضروری است.
کدورت سطحی قرنیه (Haze) در PRK
در بعضی بیماران PRK، بهخصوص در نمرههای بالا یا در صورت قرار گرفتن زیاد در آفتاب بدون محافظ، ممکن است لایهای نازک از کدورت سطحی قرنیه ایجاد شود که به آن هیز گفته میشود. این حالت:
- گاهی باعث کاهش خفیف شفافیت دید میشود،
- معمولاً با قطرههای خاص و کنترل مناسب نور آفتاب قابل مدیریت است.
برنامهریزی صحیح مقدار لیزر، استفاده از داروهای کمکی در حین عمل و رعایت استفاده از عینک آفتابی در دوران نقاهت، احتمال ایجاد هیز را کاهش میدهد.
باقیماندن کمی نمره (Under/Over Correction)
در برخی بیماران، پس از عمل ممکن است مقدار کمی نمره نزدیکبینی، دوربینی یا آستیگمات باقی بماند یا اصلاح کمی بیشتر از حد ایدهآل انجام شود. این موضوع:
- در نمرههای خیلی بالا شایعتر است،
- در بسیاری موارد خفیف است و به عینک یا لنز سبک فقط در شرایط خاص نیاز میشود،
- در برخی شرایط قابل اصلاح با عمل تکمیلی (Enhancement) است، بهشرط آنکه قرنیه اجازه دهد.
بررسی دقیق سوابق نمره چشم، استفاده از دستگاههای دقیق و تجربۀ جراح در تنظیم پروفایل لیزر، شانس چنین اختلافهایی را کم میکند.
عوارض نادر اما مهم در بلندمدت
در کنار عوارض خفیف و گذرا، گروهی از عوارض نادر اما از نظر پزشکی مهم هستند که اساساً برای پیشگیری از آنها معاینههای دقیق قبل از عمل انجام میشود.
اکتازی قرنیه (ضعف و برآمدگی تدریجی)
اکتازی قرنیه یعنی قرنیه بهتدریج نازک و برآمده میشود و شکل آن به سمت قوز قرنیه میرود. این عارضه:
- بسیار نادر است،
- معمولاً در قرنیههایی رخ میدهد که از قبل مستعد یا مرزی بودهاند،
- در صورت بروز، ممکن است نیاز به درمانهایی مانند لنزهای خاص یا کراسلینکینگ داشته باشد.
برای همین، توپوگرافی و توماوگرافی قرنیه قبل از عمل نقش حیاتی دارند. چشمپزشکی که در این حوزه تجربه دارد، مثل دکتر سینا شیرزاد، با نگاه دقیق به نقشه قرنیه و ضخامت، در صورت کوچکترین شک به ناپایداری، ترجیح میدهد بههیچعنوان بیمار را تحت جراحی لیزری قرار ندهد.
خشکی مزمن و حساسیت طولانیمدت
در درصد کمی از بیماران ممکن است خشکی چشم بهصورت طولانیمدت باقی بماند و موجب سوزش، احساس جسم خارجی و خستگی سریع چشم شود. این وضعیت:
- در بیمارانی با سابقه خشکی شدید قبل از عمل بیشتر دیده میشود،
- با برنامهریزی صحیح، انتخاب روش مناسب و درمان حمایتی میتوان آن را تا حد زیادی کنترل کرد.
مشکلات پایداری دید شب
دید شب، بهخصوص در رانندگی، یکی از حساسترین بخشهای کیفیت دید است. در برخی افراد:
- هاله و خیرگی دور چراغها ممکن است طولانیتر از حد معمول باقی بماند،
- در مردمکهای خیلی بزرگ و نمرههای بالا، احتمال این مشکل بیشتر است.
طراحی درست قطر منطقه لیزر و انتخاب پروفایل درمانی مناسب، بههمراه معاینه دقیق مردمک در نور کم، کمک میکند احتمال این عارضه در بلندمدت کاهش یابد.
عوامل خطر عوارض و نقش آنها در انتخاب بیمار
همه بیماران ریسک یکسانی برای عوارض ندارند. بعضی چشمها ذاتاً حساسترند و بعضی سبکهای زندگی یا بیماریهای عمومی، ریسک را بالا میبرند. در جدول زیر، بهطور خلاصه چند عامل خطر مهم را میبینید:
| عامل خطر | مثال | تأثیر احتمالی |
| قرنیه نازک یا مشکوک | توپوگرافی با الگوهای مرزی، ضخامت پایین | افزایش خطر اکتازی؛ ممکن است عمل لیزری حذف عینک توصیه نشود. |
| نمره خیلی بالا | نزدیکبینی یا آستیگمات زیاد | نیاز به تراش بیشتر، افزایش خطر باقیماندن نمره یا تغییر تدریجی. |
| خشکی چشم شدید | سوزش و قرمزی مزمن، استفاده دائم از قطره قبل از عمل | احتمال خشکی آزاردهنده بعد از عمل بیشتر میشود. |
| بیماریهای عمومی | دیابت کنترلنشده، بیماریهای خودایمنی فعال | کندی ترمیم، افزایش ریسک عفونت یا التهاب. |
| سبک زندگی | ورزشهای رزمی، محیطهای پرگردوغبار | افزایش احتمال ضربه یا تحریک شدید چشم بعد از عمل. |
شناخت این عوامل خطر در معاینه قبل از عمل، به چشمپزشک کمک میکند در صورت لزوم:
- روش محافظهکارانهتری مثل PRK را به فمتولیزیک ترجیح دهد،
- بخشی از نمره را عمداً اصلاح نکند تا قرنیه ایمنتر بماند،
- یا در مواردی اصلاً عمل لیزری را توصیه نکند و گزینههای دیگری را پیشنهاد دهد.
راههای پیشگیری از عوارض؛ نقش پزشک
پیشگیری از عوارض، قبل از هر چیز با انتخاب درست بیمار و روش صحیح شروع میشود. گامهای اصلی از سمت پزشک شامل:
- معاینه کامل و دقیق؛ شامل رفراکشن تکراری، توپوگرافی، پاخیمتری، بررسی خشکی چشم و معاینه شبکیه.
- رد قوز قرنیه یا قرنیههای پرریسک؛ حتی اگر به معنای انصراف از عمل باشد.
- انتخاب روش مناسب؛ مثلاً ترجیح PRK یا ترنس PRK در قرنیههای نازک یا ورزشکاران رزمی، و فمتولیزیک در قرنیههای سالم با نیاز به برگشت سریعتر به کار.
- آموزش دقیق بیمار درباره مراقبتهای بعد از عمل؛ از قطرهها گرفته تا پرهیز از مالیدن چشم.
پزشکی که علاوه بر تجربه بالینی، با استانداردهای بینالمللی و رویکردهای علمی روز آشناست، مثل دکتر سینا شیرزاد (عضو انجمن چشمپزشکان آمریکا)، معمولاً پروتکلهای سختگیرانهتری برای انتخاب بیمار و مراقبت بعد از عمل دارد و همین سختگیریهاست که در نهایت به نفع بیمار تمام میشود.
راههای پیشگیری از عوارض؛ نقش خود بیمار
سمت دیگر ماجرا، همکاری خود بیمار است. حتی بهترین عمل و دقیقترین برنامه، اگر بیمار مراقبتها را جدی نگیرد، میتواند با مشکل مواجه شود. چند نکته کلیدی:
- استفاده منظم از قطرههای تجویزشده، دقیقاً طبق دستور؛ نه کمتر، نه بیشتر.
- بههیچعنوان مالیدن چشمها، بهخصوص در هفتهها و ماههای اول.
- استفاده از عینک آفتابی مناسب در محیط بیرون، بهویژه پس از PRK و ترنس PRK.
- پرهیز از استخر، سونا، جکوزی و محیطهای پرگردوغبار تا زمانی که پزشک اجازه دهد.
- حضور در همه ویزیتهای کنترلی حتی اگر «احساس کنید همهچیز خوب است».
بسیاری از عوارض جدی، اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شوند، بهخوبی قابل کنترل هستند؛ به شرطی که بیمار در صورت مشاهده علائم غیرعادی مثل درد شدید، کاهش ناگهانی دید یا ترشحات غیرطبیعی، خوددرمانی نکند و سریعاً به چشمپزشک مراجعه کند.
چه زمانی عارضه جدی است و باید فوراً به پزشک مراجعه کرد؟
در میان همه علائم بعد از عمل، چهار علامت زیر را باید جدی بگیرید:
- درد شدید، مداوم و رو به افزایش که با مسکن هم آرام نمیشود.
- کاهش ناگهانی یا شدید دید، بعد از دورهای که دید رو به بهبود بوده است.
- قرمزی شدید یکطرفه همراه با ترشحات غلیظ یا چرکی.
- احساس پرده جلوی چشم، جرقههای نور یا دیدن لکههای سیاه متعدد.
اینها میتوانند علائم عفونت، التهاب شدید یا مشکلات عمقیتر چشم باشند و نیاز به بررسی فوری دارند. داشتن پزشک و مرکز جراحی که در صورت بروز چنین علائمی در دسترس و پاسخگو باشد، بخش مهمی از ایمنی عمل شماست.
جمعبندی؛ عوارض را بشناسیم، نه اینکه از آنها بترسیم
عوارض احتمالی عملهای حذف عینک واقعیتی انکارناپذیر است، اما شناخت آنها قرار نیست شما را از «اصل درمان» بترساند؛ هدف این است که:
- بدانید چه چیزهایی طبیعی و گذراست و چه چیزهایی نیاز به مراجعه فوری دارد،
- متوجه شوید چرا معاینه قبل از عمل تا این حد مهم است،
- و بپذیرید که بخش مهمی از پیشگیری، در دستان خود شما و سبک مراقبتتان بعد از عمل است.
اگر در مشهد زندگی میکنید و قصد دارید درباره عملهای حذف عینک بیشتر بدانید یا عوارض احتمالی آنها را در مورد چشم خودتان بهطور اختصاصی بررسی کنید، میتوانید برای مشاوره و معاینه کامل به دکتر سینا شیرزاد مراجعه کنید؛ جراح و متخصص چشم، عضو انجمن چشمپزشکان آمریکا، با تجربه در عملهای لیزیک، فمتولیزیک، پی آر کی، ترنس پی آر کی، کاتاراکت و بلفاروپلاستی. محل ویزیت و انجام بسیاری از این جراحیها، مشهد، ملاصدرای ۹، کلینیک نوید دیدگان است.
برای رزرو وقت معاینه و طرح سوالات اولیه درباره ریسکها و عوارض در مورد چشم خودتان، میتوانید از نوبتدهی اینترنتی سامانه پزشکم استفاده کنید یا با شماره 09155557721 تماس بگیرید تا در نزدیکترین زمان ممکن برای شما وقت مشاوره تنظیم شود. یک مشاوره دقیق پیش از عمل، بهترین راه برای کاهش ریسک عوارض و رسیدن به دیدی پایدار و باکیفیت بعد از عمل حذف عینک است.
