دوران بعد از عمل PRK فقط به چند روز استراحت و تحمل درد محدود نمیشود؛ بخش بزرگی از نتیجه نهایی عمل به این بستگی دارد که در چهار هفته اول، قطرههای چشمی چگونه مصرف شوند و تغذیه شما چقدر از روند ترمیم قرنیه حمایت کند. اگر برنامه قطرهها نامنظم باشد یا بدن مواد مغذی کافی برای ترمیم بافتی و کنترل التهاب دریافت نکند، احتمال بروز خشکی چشم، هیز قرنیه، پسرفت شماره و طولانی شدن دوره نقاهت بیشتر میشود.
هدف این مطلب، ارائه یک الگوی علمی و قابل فهم از برنامه ۴ هفتهای قطرهها و تغذیه بعد از PRK است. این برنامه جای نسخه شخصی پزشک را نمیگیرد، اما به شما کمک میکند منطق پشت هر قطره و هر توصیه تغذیهای را درک کنید و بدانید چرا چشمپزشک روی نظم مصرف دارو و نوع تغذیه اینقدر حساس است. برای بیماران ساکن مشهد که در شرایط آبوهوایی نسبتاً خشک زندگی میکنند، توجه به این نکات اهمیت دوچندانی دارد.
اصول کلی مراقبت بعد از PRK در چهار هفته اول
بعد از PRK، سطح قرنیه در روزهای اول بدون اپیتلیوم کامل است و سپس طی چند روز تا چند هفته ترمیم میشود. در همین زمان، اعصاب سطحی قرنیه، فیلم اشکی و بافتهای عمقیتر در حال بازسازی هستند. بهطور خلاصه:
- هفته اول بیشتر حالت فاز حاد با درد، سوزش و تاری دید است.
- هفته دوم مرحله کاهش درد و شروع تثبیت دید عملکردی است.
- هفته سوم و چهارم زمان کار روی خشکی چشم، کاهش التهاب و تثبیت شماره محسوب میشوند.
برنامه قطرهها و تغذیه باید با این فازها هماهنگ باشد؛ یعنی در هفته اول تمرکز روی کنترل عفونت و درد، در هفته دوم و سوم بر کاهش التهاب و خشکی، و در هفته چهارم بر تثبیت عادتهای سالم و آمادهسازی برای قطع تدریجی قطرههاست.
انواع قطرهها بعد از PRK و نقش هر کدام
قبل از طراحی برنامه ۴ هفتهای، لازم است نقش اصلی هر گروه از قطرهها را بشناسیم. نسخه دقیق ممکن است بین پزشکان مختلف متفاوت باشد، اما ترکیب کلی معمولاً از سه یا چهار گروه دارویی تشکیل میشود.
قطره آنتیبیوتیک
قطره آنتیبیوتیک برای پیشگیری از عفونت سطحی قرنیه در روزها و هفتههای اول تجویز میشود؛ زمانی که سد دفاعی اپیتلیوم هنوز کامل نیست. معمولاً مصرف آن فقط در چند روز اول یا حداکثر تا پایان هفته اول ادامه مییابد و مصرف بیش از حد یا بیدلیل، میتواند باعث مقاومت میکروبی یا تحریک سطح چشم شود.
قطره استروئیدی (ضد التهاب)
قطره استروئید برای کنترل التهاب بعد از PRK و کاهش ریسک هیز قرنیه استفاده میشود. این دارو باید طبق برنامه پلکانی کمکم کاهش یابد. قطع ناگهانی یا استفاده بیرویه بدون نظر پزشک میتواند منجر به عوارضی مانند افزایش فشار چشم یا هیز مقاوم شود.
اشک مصنوعی بدون مواد نگهدارنده
اشک مصنوعی نقش کلیدی در کاهش سوزش، خستگی چشمی و نوسان دید دارد. بعد از PRK، تعادل اشک بههم میخورد و تا مدتی نیاز به جایگزینی موقت با قطره وجود دارد. در بسیاری از بیماران، استفاده منظم از اشک مصنوعی تا ماهها بعد از عمل توصیه میشود.
ژل یا پماد شبانه
در برخی نسخهها، ژل یا پماد چشمی برای شبها تجویز میشود تا از خشک شدن بیش از حد سطح چشم در زمان خواب جلوگیری کند و احساس سوزش صبحگاهی را کاهش دهد. استفاده خودسرانه از این محصولات بدون نسخه، خصوصاً روی لنز پانسمانی، توصیه نمیشود.
قطره ضد درد یا ضد التهاب غیراستروئیدی
برخی جراحان در روزهای اول، قطرههای ضد التهاب غیراستروئیدی کوتاهمدت تجویز میکنند تا درد کنترل شود. مصرف این گروه دارویی باید محدود و تحت نظارت باشد، زیرا استفاده نامناسب میتواند خطر عوارض سطحی قرنیه را افزایش دهد.
هر چشمپزشک بر اساس تجربه، ویژگیهای بیمار و امکانات مرکز، پروتکل ویژهای برای ترکیب و ترتیب این قطرهها دارد. بنابراین آنچه در ادامه میآید یک الگوی آموزشی است و جایگزین نسخه شخصی شما نیست.
برنامه ۴ هفتهای قطرهها بعد از PRK (الگوی آموزشی)
جدول زیر یک نمونه ساختار برای برنامه ۴ هفتهای قطرهها بعد از PRK را نشان میدهد. دوز و تعداد دفعات صرفاً برای درک منطق کلی است و نباید بدون تأیید پزشک اجرا شود.
| هفته | آنتیبیوتیک | استروئید | اشک مصنوعی | سایر موارد |
| هفته اول | روزانه ۴ بار تا پایان هفته | روزانه ۴ بار | هر ۲ تا ۳ ساعت بیداری | در صورت نسخه، ژل یا قطره ضد درد کوتاهمدت |
| هفته دوم | معمولاً قطع | روزانه ۳ بار | ۴ تا ۶ بار در روز | ژل شبانه در صورت خشکی صبحگاهی |
| هفته سوم | بدون آنتیبیوتیک | روزانه ۲ بار | ۳ تا ۵ بار در روز (بر اساس نیاز) | ادامه ژل در موارد منتخب |
| هفته چهارم | بدون آنتیبیوتیک | روزانه ۱ بار یا یکروز در میان (در حال کاهش) | ۲ تا ۴ بار در روز | تنظیم بر اساس معاینه |
در عمل، پزشک شما ممکن است دوزها را کمتر یا بیشتر و مدت مصرف را طولانیتر یا کوتاهتر در نظر بگیرد؛ بهخصوص در بیمارانی که شماره بالاتر داشتهاند یا ریسک هیز در آنها بیشتر است. نکته مهم رعایت نظم، فاصله زمانی بین قطرهها و پرهیز از قطع خودسرانه استروئید است.
هفته اول: تمرکز بر پیشگیری از عفونت و کنترل درد
در هفته اول، لنز پانسمانی معمولاً روی چشم قرار دارد و سطح قرنیه در حال بازسازی است. در این مدت:
- قطره آنتیبیوتیک طبق نسخه، معمولاً هر ۴ تا ۶ ساعت استفاده میشود.
- استروئید روزانه چند بار برای کنترل التهاب تجویز میشود.
- اشک مصنوعی فراوان برای کاهش سوزش و احساس جسم خارجی ضروری است.
- استفاده از مسکن خوراکی طبق نظر پزشک برای تحمل درد کمککننده است.
در این هفته، رژیم قطرهای باید دقیق و حتیالمقدور با فاصلههای نسبتاً ثابت باشد. هرگونه درد غیرمعمول، کاهش ناگهانی دید یا ترشح چرکی نیاز به معاینه فوری دارد.
هفته دوم: کاهش تدریجی التهاب و برداشتن لنز پانسمانی
با تکمیل ترمیم اولیه اپیتلیوم، لنز پانسمانی برداشته میشود و درد بهطور محسوسی کاهش مییابد. از این هفته:
- آنتیبیوتیک غالباً قطع میشود، مگر در پروتکلهای خاص.
- استروئید با برنامه پلکانی کاهش مییابد؛ مثلاً از ۴ بار به ۳ بار در روز.
- اشک مصنوعی همچنان بهطور منظم استفاده میشود تا خشکی کنترل شود.
- فعالیتهای روزمره سبک با رعایت نکات حفاظتی قابل انجام است.
این هفته، آغاز دورهای است که بیمار احساس میکند میتواند به زندگی عادی برگردد، اما نظم قطرهها و اجتناب از خیره شدن طولانی به صفحهنمایش همچنان اهمیت زیادی دارد.
هفته سوم: تمرکز بر خشکی چشم و تثبیت دید
در هفته سوم، عمده التهاب سطحی فروکش کرده است، اما خشکی چشم و نوسان دید هنوز میتواند آزاردهنده باشد. در این مرحله:
- استروئید احتمالاً به ۲ بار در روز کاهش پیدا میکند.
- اشک مصنوعی بر اساس علائم بیمار تنظیم میشود؛ اما قطع کامل آن معمولاً توصیه نمیشود.
- زمان دوباره برای کار با رایانه و مطالعه میتواند طولانیتر شود، به شرط رعایت استراحتهای کوتاه.
بسیاری از بیماران در مشهد در این مرحله با مراجعه به کلینیکهای تخصصی در مناطقی مانند ملاصدرای ۹ کلینیک نوید دیدگان، دقیقاً درباره ادامه یا کاهش قطرهها و ارتباط علائم با خشکی چشم پرسشهای بیشتری مطرح میکنند که پاسخ بهموقع به آنها میتواند از عوارض بعدی جلوگیری کند.
هفته چهارم: آمادهسازی برای قطع تدریجی استروئید
در هفته چهارم، اگر روند ترمیم طبیعی بوده باشد، دید نسبتاً پایدارتر شده و التهاب قابل توجهی باقی نمانده است. در این مرحله:
- استروئید معمولاً به ۱ بار در روز یا یکروز در میان کاهش مییابد.
- اشک مصنوعی بر اساس نیاز چشمی ادامه پیدا میکند.
- پزشک در معاینه این هفته، درباره ادامه یا قطع قطرهها و فاصله معاینات بعدی تصمیم میگیرد.
هرگونه تصمیم برای قطع کامل استروئید یا تغییر در برنامه دارویی، باید پس از معاینه و بر اساس وضعیت فشار چشم و سطح قرنیه انجام شود.
تغذیه بعد از PRK؛ چرا اینقدر مهم است؟
در کنار قطرهها، تغذیه مناسب میتواند به کاهش التهاب، تسریع ترمیم بافتی، بهبود کیفیت اشک و افزایش سطح انرژی کمک کند. بعد از PRK، بدن با ایجاد رادیکالهای آزاد و پاسخ التهابی به آسیب کنترلشده قرنیه واکنش نشان میدهد؛ در چنین شرایطی، مواد غذایی ضد التهاب و آنتیاکسیدانها نقش حمایتی و مکمل دارند.
اصول کلی تغذیه بعد از PRK شامل موارد زیر است:
- مصرف کافی مایعات برای حفظ هیدراتاسیون عمومی و بهبود کیفیت اشک.
- افزایش مصرف میوهها و سبزیجات رنگی بهعنوان منابع آنتیاکسیدان.
- استفاده از چربیهای مفید مانند امگا ۳ برای کمک به التهاب کمتر و حمایت از لایه چربی اشک.
- کاهش مصرف غذاهای پرنمک، پرقند و سرخشده که میتوانند التهاب سیستمیک را تشدید کنند.
چه بخوریم و چه نخوریم؟ جدول تغذیهای بعد از PRK
در جدول زیر، نمونهای از مواد غذایی پیشنهادی و مواد غذایی که بهتر است محدود شوند را میبینید:
| گروه غذایی | پیشنهاد شده | بهتر است محدود شود |
| نوشیدنیها | آب، دمنوشهای ملایم، آب سبزیجات رقیقشده | نوشابه گازدار، نوشیدنیهای خیلی شیرین، مصرف زیاد قهوه |
| چربیها | ماهیهای چرب، روغن زیتون، مغزها (بادام، گردو) | غذاهای سرخشده، روغنهای صنعتی جامد، فستفود |
| کربوهیدراتها | نان سبوسدار، برنج قهوهای، حبوبات | شیرینی صنعتی، قند و شکر زیاد، نان سفید فراوریشده |
| میوه و سبزی | سبزیجات برگ سبز، هویج، فلفل دلمهای، مرکبات، توتها | مصرف بسیار زیاد میوه خشک خیلی شیرین و تنقلات شور |
مکملهای غذایی مانند امگا ۳، ویتامین سی یا مکملهای حاوی لوتئین و زیگزانتین ممکن است برای برخی بیماران مفید باشند، اما شروع یا تغییر آنها بدون هماهنگی با پزشک یا در صورت بیماریهای زمینهای (مثل مشکلات انعقادی یا مصرف رقیقکنندهها) منطقی نیست.
برنامه تغذیهای ۴ هفتهای بعد از PRK (الگوی انعطافپذیر)
هفته اول: تمرکز بر مایعات، غذاهای نرم و ضد التهاب
در هفته اول، بهدلیل درد، نورگریزی و خوابآلودگی ناشی از داروها، ممکن است اشتها کمتر باشد. توصیههای کلی:
- نوشیدن آب بهصورت جرعهجرعه در طول روز برای جلوگیری از کمآبی بدن.
- استفاده از سوپهای سبک، آشهای کمچرب، خوراک سبزیجات و پورهها برای هضم آسان.
- گنجاندن میوههای نرم و تازه مانند موز، کیوی، پرتقال و سیب رندهشده.
- کاهش مصرف نمک و پرهیز از غذاهای خیلی تند یا سرخشده که میتوانند التهاب و خشکی را تشدید کنند.
هفته دوم: بازگشت تدریجی به رژیم معمول با تاکید بر ضد التهابها
با کاهش درد و بهبود نسبی وضعیت عمومی، میتوان رژیم را بهتدریج به حالت عادیتر نزدیک کرد:
- افزایش مصرف ماهیهای چرب (مثل سالمون یا قزلآلا) دو بار در هفته.
- استفاده روزانه از سبزیجات تازه در کنار وعدههای اصلی.
- ادامه محدودیت در مصرف نوشابهها، غذاهای فراوریشده و شیرینی صنعتی.
- در صورت عدم منع، مصرف متعادل مغزها برای تامین چربیهای مفید.
هفته سوم: تثبیت عادتهای سالم و توجه به خشکی چشم
در هفته سوم، چشم از نظر درد بهتر است، اما خشکی و خستگی چشمی با کار طولانی ممکن است بیشتر جلب توجه کند. تغذیه میتواند مکمل درمان قطرهای باشد:
- ادامه مصرف مایعات کافی و پرهیز از نوشیدنیهای دیورتیک زیاد (قهوه پررنگ، چای بسیار غلیظ).
- ترکیب سالادهای حاوی سبزیجات برگ سبز با منابع چربی مفید (مثل روغن زیتون).
- اشتباه نگرفتن خستگی عمومی با گرسنگی؛ تنظیم وعدههای منظمتر و سبکتر.
هفته چهارم: نگاه بلندمدت؛ تغذیه برای سلامت چشم
در هفته چهارم، تمرکز از یک برنامه موقت بعد از عمل، به ایجاد الگوی دائمی تغذیه سالم برای سلامت عمومی و سلامت چشمها تغییر میکند:
- تثبیت عادت مصرف میوه و سبزی کافی در طول روز.
- حفظ محدودیت در غذاهای خیلی شور، شیرین یا سرخشده بهعنوان یک سبک زندگی.
- در صورت نیاز، مشاوره با پزشک یا متخصص تغذیه برای تنظیم دقیقتر برنامه غذایی.
اشتباهات رایج در مصرف قطرهها و تغذیه بعد از PRK
بسیاری از عوارض قابل پیشگیری هستند، اگر چند خطای رایج تکرار نشود:
- قطع خودسرانه قطره استروئیدی به محض کاهش درد یا بهبود دید.
- استفاده طولانیتر از حد از آنتیبیوتیک یا شروع مجدد آن بدون نسخه.
- عدم فاصلهگذاری مناسب بین قطرهها و چکاندن چند قطره پشتسرهم.
- بیتوجهی به نوشیدن آب کافی، بهخصوص در هوای گرم و خشک.
- مصرف زیاد غذاهای شور و تند که میتوانند احساس تشنگی و خشکی را بیشتر کنند.
چه زمانی باید فوراً با پزشک تماس گرفت؟
در هر یک از موارد زیر، بهتر است بدون تأخیر با چشمپزشک خود تماس بگیرید یا برای ویزیت اورژانسی مراجعه کنید:
- درد شدید یا تشدید ناگهانی درد بعد از دوره بهبود نسبی.
- کاهش قابل توجه و ناگهانی دید در یک یا هر دو چشم.
- ترشح چرکی، قرمزی شدید یا احساس وجود لکه تیره ثابت در میدان دید.
- عدم تحمل شدید به نور همراه با سردرد و تهوع.
نقش چشمپزشک در تنظیم شخصی برنامه ۴ هفتهای در مشهد
اگرچه الگوهای کلی میتوانند درک شما از روند ترمیم را بهتر کنند، اما نسخه نهایی برنامه قطرهها و تغذیه بعد از PRK باید متناسب با شرایط شخصی هر بیمار تنظیم شود؛ برای مثال، فردی با دیابت کنترلنشده، خشکی چشم شدید یا سابقه حساسیت دارویی، نیاز به پروتکل متفاوتی در مقایسه با بیمار جوان و سالم دارد. در عمل، بسیاری از بیماران مشهدی ترجیح میدهند برنامهای دریافت کنند که هم وضعیت چشم و هم سبک زندگیشان (ساعات کار، نوع تغذیه، الگوی خواب) در آن لحاظ شده باشد و برای این منظور، مشاوره با چشمپزشک متبحر در جراحیهای حذف عینک ضروری است؛ در چنین جلساتی میتوانید در قالب یک گفتوگوی ساختارمند، پرسشهای خود را درباره کاهش تدریجی استروئید، نقش تغذیه، مصرف مکملها و کنترل خشکی چشم مطرح کنید و در صورت تمایل، نوبت ویزیت دقیقتری را بهصورت آنلاین با دکتر سینا شیرزاد چشم پزشک مشهد برای تنظیم برنامه شخصیسازیشده بعد از PRK رزرو کنید.
جمعبندی: برنامه ۴ هفتهای، پلی بین اتاق عمل و نتیجه نهایی
نتیجه عمل PRK فقط به دقت لیزر در روز جراحی وابسته نیست؛ چهار هفته اول بعد از عمل، فاصلهای حساس بین اتاق عمل و نتیجه نهایی محسوب میشود. در این دوره، پیروی از برنامه قطرهها، مراقبت از سطح چشم، تغذیه ضد التهاب و هیدراتاسیون کافی، همگی بهصورت همافزا به بهبود دید و کاهش عوارض کمک میکنند. نگاه علمی به این چهار هفته، یعنی درک چرایی هر قطره و هر توصیه تغذیهای، باعث میشود بیمار نقش فعالتری در مراقبت از چشم خود داشته باشد و با آرامش بیشتری دوران نقاهت را طی کند.
در نهایت، هرچند الگوی ارائهشده میتواند راهنمای خوبی برای فهم کلی مسیر باشد، نسخه واقعی شما را فقط چشمپزشک بر اساس معاینه، نقشه قرنیه و شرایط کلی سلامتتان میتواند تنظیم کند. اگر ساکن مشهد هستید و عمل PRK انجام دادهاید یا در فکر آن هستید، ترکیب یک جراح باتجربه، پیروی دقیق از برنامه قطرهها و توجه به تغذیه، بهترین سرمایهگذاری برای سلامت طولانیمدت چشمهای شما خواهد بود.
تذکر مهم: اطلاعات این مقاله جنبه آموزشی دارد و جایگزین معاینه حضوری و نسخه اختصاصی چشمپزشک نیست. درباره هرگونه تغییر در داروها، مصرف مکملها یا رژیم غذایی، حتماً با پزشک معالج خود مشورت کنید.
