جراحی PRK یکی از روشهای قدیمی اما همچنان معتبر برای حذف عینک و لنز در دنیا است. بسیاری از افرادی که ضخامت قرنیه کمی دارند یا برای روشهایی مثل لیزیک و فمتولیزیک کاندید مناسب نیستند، با توصیه چشمپزشک خود به سمت PRK هدایت میشوند. در مشهد نیز بخش قابل توجهی از جراحیهای حذف عینک به روشهای سطحی مانند PRK و TransPRK انجام میشود و انتخاب جراح باتجربه نقش مستقیم در کاهش عوارض بعد از این عمل دارد.
شناخت عوارض شایع بعد از PRK و راهکارهای علمی مدیریت آنها، هم برای بیمار و هم برای پزشک اهمیت زیادی دارد. وقتی بیمار بداند چه چیزهایی «طبیعی» است و چه علائمی نیاز به مراجعه فوری به چشمپزشک دارد، استرس او کمتر شده و همکاریاش با دستورات درمانی بیشتر میشود. در این مقاله، با تکیه بر اصول علمی و تجربه بالینی، عوارض رایج بعد از PRK و نحوه برخورد منطقی و ایمن با آنها را مرور میکنیم و در طول متن به نقش دکتر سینا شیرزاد چشم پزشک مشهد بهعنوان جراح عیوب انکساری و متخصص عملهای حذف عینک نیز اشاره میکنیم.
مروری کوتاه بر PRK و تفاوت آن با سایر روشهای حذف عینک
در عمل PRK (Photorefractive Keratectomy) لایه سطحی قرنیه (اپیتلیوم) برداشته میشود و سپس با لیزر اگزایمر، شکل قرنیه تغییر میکند تا شماره چشم اصلاح شود. در این روش برخلاف فمتولیزیک یا لیزیک، فلپ (برش لایهای در قرنیه) ایجاد نمیشود، به همین دلیل برای قرنیههای نازک یا کسانی که ریسک بالاتری برای ایجاد فلپ دارند، انتخاب مناسبی است.
بهطور خلاصه، تفاوتهای اصلی PRK با برخی روشهای دیگر:
- PRK و TransPRK: در TransPRK، اپیتلیوم با خود لیزر برداشته میشود و تماس ابزار مکانیکی کمتر است؛ این موضوع میتواند به بهبود سریعتر سطح قرنیه و گاهی درد کمتر کمک کند.
- PRK و فمتولیزیک: در فمتولیزیک با لیزر فمتوثانیه، فلپ نازکی در قرنیه ایجاد میشود و سپس لیزر اصلی برای اصلاح شماره استفاده میگردد. دوران نقاهت فمتولیزیک معمولاً سریعتر است، اما در برخی شرایط، PRK یا TransPRK بهعنوان گزینهای ایمنتر پیشنهاد میشود.
با وجود مزایای زیاد، PRK نیز مانند هر عمل جراحی دیگری میتواند عوارضی داشته باشد. بسیاری از این عوارض گذرا و قابل پیشگیری یا کنترل هستند، بهشرط آنکه بیمار تحت پیگیری منظم توسط چشمپزشک قرار گیرد. برای مثال، بیمارانی که در مشهد به دکتر سینا شیرزاد چشم پزشک مشهد مراجعه میکنند، قبل از عمل، در مورد فواید، محدودیتها و عوارض احتمالی بهطور شفاف آگاه میشوند تا تصمیم آگاهانهتری بگیرند.
چرا عوارض بعد از PRK رخ میدهند؟ (روند ترمیم قرنیه به زبان ساده)
برای درک عوارض بعد از PRK، باید بدانیم قرنیه بعد از عمل چه مراحلی را طی میکند. در این عمل، اپیتلیوم برداشته و لایههای سطحی استرومای قرنیه با لیزر تراش داده میشود. بدن در پاسخ به این آسیب کنترلشده، فرآیند ترمیم را آغاز میکند که شامل مراحل زیر است:
- روزهای اول: سطح قرنیه بدون پوشش اپیتلیال است؛ درد، سوزش، اشکریزش و حساسیت به نور در این مرحله شایع است.
- تا حدود یک هفته: اپیتلیوم جدید روی سطح قرنیه تشکیل میشود، ولی هنوز نابالغ است؛ دید ممکن است تار و نوسانی باشد.
- چند هفته تا چند ماه: بازسازی عمقیتر قرنیه و تنظیم مجدد فیبرها؛ در این مرحله ممکن است پدیدههایی مثل هیز (کدورت) قرنیه یا نوسان شماره رخ دهد.
- ماهها تا یک سال: تثبیت شکل قرنیه و شماره نهایی چشم؛ بسیاری از عوارض گذرا در این بازه کاهش یافته یا از بین میروند.
هرگونه اختلال در این روند ترمیم، یا بیماریهای زمینهای (مانند خشکی چشم، آلرژی، دیابت کنترلنشده) میتواند خطر عوارض بعد از PRK را افزایش دهد. به همین دلیل، معاینه کامل قبل از عمل توسط چشمپزشک باتجربه اهمیت زیادی دارد.
جدول خلاصه عوارض شایع بعد از PRK
در جدول زیر یک نگاه کلی به مهمترین عوارض بعد از PRK، زمان بروز آنها و شدت معمول آنها ارائه شده است. این جدول صرفاً برای درک بهتر بیمار طراحی شده و جایگزین نظر تخصصی چشمپزشک نیست.
| نوع عارضه | زمان بروز معمول | شدت معمول | آیا معمولاً گذرا است؟ |
| درد، سوزش، احساس جسم خارجی | روزهای ۱ تا ۳ بعد از عمل | خفیف تا متوسط، گاهی شدید | بله، با ترمیم اپیتلیوم کاهش مییابد |
| تاری و نوسان دید | هفتههای اول تا چند ماه | متغیر، از خفیف تا متوسط | معمولاً بله، با تثبیت قرنیه |
| حساسیت به نور و خیرگی (هالهها) | هفتههای اول، گاهی تا چند ماه | اکثراً خفیف تا متوسط | در بیشتر بیماران کاهش مییابد |
| خشکی چشم | هفتههای اول تا چند ماه، گاهی طولانیتر | از احساس خفیف خشکی تا ناراحتی قابل توجه | در بسیاری از موارد بهبود مییابد، ولی گاهی مزمن میشود |
| هیز (کدورت) قرنیه | معمولاً بین هفته ۴ تا ماههای ۳–۶ | اغلب خفیف، بهندرت شدید | در بخش زیادی از بیماران با مراقبت مناسب کاهش مییابد |
| پسرفت شماره (Regression) | ماههای ۳ تا ۱۲ بعد از عمل | خفیف تا متوسط | گاهی پایدار میماند و ممکن است نیاز به عینک یا عمل تکمیلی باشد |
| عفونت قرنیه (کراتیت) | بیشتر در هفته اول | میتواند شدید و اورژانسی باشد | در صورت تشخیص و درمان بهموقع، قابل کنترل است |
| اکتازی قرنیه | ماهها تا سالها بعد | عارضه نادر ولی جدی | نیازمند درمان تخصصی، معمولاً خودبهخود برطرف نمیشود |
عوارض شایع در روزها و هفتههای اول بعد از PRK
1. درد، سوزش و احساس جسم خارجی
یکی از شایعترین شکایتهای بیماران در ۲–۳ روز اول بعد از PRK، درد و سوزش چشم است. علت این درد، برداشته شدن اپیتلیوم و تحریک پایانههای عصبی سطح قرنیه است. علاوه بر آن، استفاده از لنز پانسمانی (Bandage Contact Lens) در روزهای اول میتواند احساس جسم خارجی را تشدید کند.
اقدامات معمول برای کاهش درد بعد از PRK:
- استفاده منظم از قطرههای تجویز شده (آنتیبیوتیک، استروئید، اشک مصنوعی).
- در صورت نیاز، مصرف مسکن خوراکی طبق دستور پزشک.
- بستن نسبی چشمها، استراحت در محیط کمنور و پرهیز از خیره شدن طولانی به موبایل و تلویزیون.
- استفاده از عینک آفتابی در محیط بیرون برای کاهش تحریک نوری.
درد شدید، بهخصوص اگر همراه با کاهش ناگهانی دید، ترشح چرکی یا قرمزی واضح باشد، میتواند نشانه عفونت یا مشکل دیگری باشد و نیازمند معاینه فوری توسط چشمپزشک است. بیمارانی که در مشهد، PRK را تحت نظر دکتر سینا شیرزاد چشم پزشک مشهد انجام میدهند، معمولاً شماره تماس و برنامه ویزیت پیگیری منظم را دریافت میکنند تا در صورت چنین علائمی سریعاً ارزیابی شوند.
2. تاری و نوسان دید
بعد از PRK، دید بیمار در روزهای اول معمولاً تار است و بهتدریج بهتر میشود. حتی بعد از برداشتن لنز پانسمانی و ترمیم اولیه اپیتلیوم، دید میتواند تا هفتهها و گاهی ماهها نوسانی باشد. این نوسان به دلیل ادامه یافتن بازسازی قرنیه و تغییرات ریز در سطح آن است.
برای مدیریت علمی نوسان دید:
- بیمار باید بداند که دید «کریستالی» و پایدار ممکن است چند هفته تا چند ماه زمان ببرد.
- در این دوره، استفاده از اشک مصنوعی بدون مواد نگهدارنده میتواند سطح قرنیه را یکنواختتر کند و دید را بهبود دهد.
- در صورت وجود آستیگماتیسم نامنظم یا هیز قرنیه، پزشک ممکن است درمانهای اختصاصیتری مثل تنظیم دوز استروئید، استفاده از داروهای دیگر یا برنامهریزی برای ارزیابی مجدد را در نظر بگیرد.
اگر تاری دید ناگهان بدتر شود یا با درد شدید، قرمزی و حساسیت شدید به نور همراه باشد، بیمار باید سریعاً معاینه شود تا عفونت، افزایش فشار چشم یا سایر مشکلات جدی رد شوند.
3. حساسیت به نور، خیرگی و هالهها
حساسیت به نور (فوتوفوبی) بعد از PRK بسیار شایع است. بسیاری از بیماران، بهویژه در محیطهای پرنور یا هنگام رانندگی شب، از دیدن هاله دور چراغها یا خیرگی شکایت دارند. این موضوع معمولاً به علت:
- ترمیم ناقص و ناتمام اپیتلیوم در هفتههای اول،
- خشکی سطح چشم،
- و در برخی موارد، هیز خفیف قرنیه یا تفاوت بین قطر ناحیه لیزر شده و قطر مردمک است.
راهکارهای کاهش حساسیت به نور:
- استفاده از عینک آفتابی مناسب در فضای باز.
- پرهیز از نگاه مستقیم به منابع نور شدید.
- استفاده منظم از قطرههای اشک مصنوعی.
- در صورت صلاحدید پزشک، تنظیم دوز استروئید یا داروهای کمکی دیگر.
4. عفونت سطحی قرنیه (کراتیت) بعد از PRK
اگرچه عفونت قرنیه بعد از PRK شایع نیست، اما یکی از جدیترین عوارض محسوب میشود؛ زیرا میتواند منجر به اسکار قرنیه و کاهش دائمی دید شود. عفونت معمولاً در روزها و هفتههای اول بعد از عمل رخ میدهد؛ زمانی که اپیتلیوم هنوز ناهمگون و سد دفاعی سطح چشم کامل نشده است.
علائم هشداردهنده عفونت بعد از PRK:
- درد شدید یا بدتر شدن درد بعد از یک دوره بهبود.
- قرمزی قابل توجه چشم.
- کاهش ناگهانی و واضح دید.
- ترشح چرکی یا خلطی از چشم.
- حساسیت شدید به نور.
در صورت شک به عفونت، مراجعه فوری به چشمپزشک و شروع قطرههای آنتیبیوتیک قوی و گاهی سایر داروها ضروری است. تعویق در مراجعه میتواند پیامدهای غیرقابل بازگشت روی دید داشته باشد. بیماران باید بدانند که قطع خودسرانه قطرهها یا تماس مستقیم چشم با دستهای آلوده، ریسک این عارضه را افزایش میدهد.
عوارض شایع در ماهها و سالهای بعد از PRK
1. خشکی چشم بعد از PRK
خشکی چشم یکی از شایعترین عوارض بعد از جراحیهای لیزری از جمله PRK است. اگرچه معمولاً شدت خشکی چشم بعد از PRK نسبت به برخی روشها کمتر است، اما همچنان میتواند تا چند ماه، و در مواردی طولانیتر، بیمار را آزار دهد. علائم خشکی شامل سوزش، خارش، احساس جسم خارجی، نوسان دید و خستگی چشم هنگام کار با موبایل و کامپیوتر است.
راهکارهای علمی مدیریت خشکی چشم بعد از PRK:
- استفاده منظم از اشک مصنوعی بدون مواد نگهدارنده طبق دستور پزشک.
- پرهیز از قرار گرفتن طولانیمدت در هوای خشک، باد مستقیم، کولر یا بخاری.
- استفاده از قانون ۲۰-۲۰-۲۰ هنگام کار با صفحهنمایش (هر ۲۰ دقیقه، ۲۰ ثانیه نگاه به فاصله ۶ متری).
- در موارد متوسط تا شدید، پزشک ممکن است قطرههای ضدالتهابی خاص، ژل یا پماد، و در صورت نیاز، پلاگ مجرای اشکی را توصیه کند.
بیمارانی که قبل از عمل خشکی چشم داشتهاند، یا کارهای چشمی سنگین (مثل کار طولانی با کامپیوتر) انجام میدهند، باید قبل از PRK وضعیت سطح چشمشان بهخوبی ارزیابی و درمان شود. در این زمینه مشاوره با دکتر سینا شیرزاد چشم پزشک مشهد میتواند به انتخاب صحیح زمان جراحی و برنامه مراقبت بعد از آن کمک کند.
2. هیز (کدورت) قرنیه بعد از PRK
هیز قرنیه، به معنای کدورت خفیف تا متوسط در لایههای سطحی قرنیه است که میتواند باعث کاهش شفافیت دید و مشاهده هاله دور چراغها شود. این عارضه معمولاً در ماههای اول بعد از PRK بروز میکند و در اغلب موارد خفیف و گذرا است.
علل افزایش ریسک هیز قرنیه:
- شمارههای بالای نزدیکبینی یا دوربینی که نیاز به تراش عمیقتر قرنیه دارند.
- عدم استفاده صحیح از قطرههای استروئیدی بعد از عمل یا قطع زودهنگام آنها بدون نظر پزشک.
- قرار گرفتن طولانیمدت در نور شدید آفتاب بدون عینک آفتابی مناسب، بهویژه در ماههای اول بعد از عمل.
- بیماریهای زمینهای سطح چشم مثل خشکی شدید یا التهاب مزمن پلکها.
مدیریت هیز قرنیه:
- استفاده منظم و مدتدار از قطرههای استروئیدی طبق برنامهای که چشمپزشک تنظیم میکند.
- حفاظت چشم در برابر اشعه UV با استفاده از عینک آفتابی استاندارد.
- در موارد متوسط تا شدید، بسته به ارزیابی متخصص، درمانهای مکمل مانند تغییر نوع داروها، لیزر سطحی ترمیمی یا درمانهای دیگر ممکن است در نظر گرفته شود.
3. پسرفت شماره چشم (Regression) و نیاز مجدد به عینک
در بخش کوچکی از بیماران، بعد از گذشت چند ماه تا یک سال از PRK، مقداری از شماره قبلی چشم برمیگردد (Regression)؛ به این معنا که بیمار ممکن است برای دید کامل، دوباره به عینک با شماره کم نیاز داشته باشد. این موضوع بیشتر در شمارههای بالاتر، قرنیههای خاص یا در برخی ویژگیهای فردی مشاهده میشود.
راهکارهای مدیریت پسرفت شماره:
- صبر برای رسیدن به ثبات نسبی شماره؛ معمولاً تا حدود یک سال بعد از عمل.
- استفاده از عینک با شماره کم برای رانندگی یا کارهای دقیق در صورت نیاز.
- در صورت بررسی دقیق ضخامت قرنیه و سایر پارامترها، ممکن است چشمپزشک عمل تکمیلی (Enhancement) را پیشنهاد کند.
تصمیم برای انجام عمل تکمیلی کاملاً تخصصی است و باید توسط چشمپزشک باتجربه و با بررسی دقیق شرایط قرنیه، سن بیمار و سبک زندگی او گرفته شود. در مشهد، این تصمیمگیری میتواند در جلسات مشاوره با دکتر سینا شیرزاد چشم پزشک مشهد انجام شود.
4. اکتازی قرنیه (عارضه نادر اما مهم)
اکتازی قرنیه به حالتی گفته میشود که قرنیه بعد از عمل جراحی، بهتدریج نازک و برجسته میشود و شبیه بیماری کراتوکونوس (قوز قرنیه) رفتار میکند. این عارضه بعد از PRK بسیار نادر است، اما در صورت بروز، میتواند منجر به کاهش قابل توجه دید و نیاز به درمانهای پیشرفته مانند کراسلینکینگ یا لنزهای تخصصی شود.
اهمیت انجام معاینات پیشرفته قبل از عمل، مانند توپوگرافی و توماگرافی قرنیه، دقیقاً برای کاهش ریسک چنین عارضههایی است. انتخاب صحیح بیمار برای PRK یا روشهای جایگزین، یکی از نقاط قوت جراحان باتجربه است.
جدول مقایسه راهکار های مدیریت عوارض شایع بعد از PRK
در جدول زیر، برخی از عوارض شایع بعد از PRK و اقدامات معمول خانگی و تخصصی برای مدیریت آنها بهصورت خلاصه آمده است. تأکید میشود که هرگونه تغییر در درمان باید فقط طبق نظر چشمپزشک انجام شود.
| عارضه | اقدامات خانگی مجاز | درمانهای تخصصی نزد چشمپزشک | موارد هشدار |
| درد و سوزش روزهای اول | استراحت، پرهیز از نور شدید، مصرف مسکن خوراکی طبق نسخه، استفاده مرتب از قطرهها | بررسی وضعیت لنز پانسمانی، تنظیم داروها، کنترل عفونت احتمالی | درد شدید، تشدید ناگهانی درد یا همراهی با کاهش دید |
| خشکی چشم | استفاده از اشک مصنوعی، کاهش کار با صفحهنمایش، پرهیز از هوای خشک | قطرههای ضدالتهابی، ژل و پماد چشمی، پلاگ مجرای اشکی در صورت نیاز | درد پایدار، قرمزی شدید، احساس زخم روی چشم |
| هیز قرنیه خفیف | استفاده منظم از داروها، محافظت در برابر نور UV | تنظیم دوره و دوز قطره استروئیدی، بررسی دقیقتر با معاینات تصویربرداری | کاهش واضح دید، هالههای شدید و پایدار، عدم پاسخ به درمان |
| عفونت قرنیه | هیچ اقدام خودسرانهای توصیه نمیشود | قطرههای آنتیبیوتیک قوی، گاهی داروهای خوراکی یا تزریقی، پیگیری فشرده | اورژانس؛ هرگونه شک به عفونت نیاز به مراجعه فوری دارد |
| پسرفت شماره | استفاده از عینک سبک در صورت نیاز | بررسی مجدد قرنیه، در صورت امکان برنامهریزی برای عمل تکمیلی | تغییر ناگهانی دید، همراه با علائم دیگر مثل درد یا قرمزی |
چطور عوارض بعد از PRK را بهصورت علمی مدیریت کنیم؟
مدیریت عوارض بعد از PRK فقط به معنای «درمان عوارض» نیست؛ بلکه شامل پیشگیری، آموزش و پیگیری است. چند اصل کلیدی:
- انتخاب صحیح بیمار و روش جراحی بر اساس معاینات کامل قبل از عمل.
- آموزش دقیق بیمار در مورد روند ترمیم، عوارض طبیعی و علائم هشدار.
- استفاده منظم و درست از داروهای تجویز شده؛ نه کمتر و نه بیشتر از حد توصیهشده.
- پیگیریهای زمانبندیشده توسط چشمپزشک (روز بعد از عمل، پایان هفته اول، ماه اول و در صورت نیاز ویزیتهای بعدی).
- مراجعه فوری در صورت بروز علائم غیرطبیعی یا نگرانکننده.
چه زمانی باید فوراً به چشمپزشک مراجعه کرد؟
اگر بعد از PRK هر یک از علائم زیر را تجربه کردید، بهتر است بدون تأخیر با چشمپزشک خود تماس بگیرید یا ویزیت اورژانسی شوید:
- درد شدید یا تشدید ناگهانی درد بعد از یک دوره بهبود نسبی.
- کاهش واضح و ناگهانی دید در یک یا هر دو چشم.
- قرمزی شدید چشم که بهتدریج بیشتر میشود.
- ترشح چرکی یا خلطی از چشم.
- حساسیت شدید به نور همراه با اشکریزش مداوم.
- احساس لکه تیره ثابت در میدان دید.
در چنین شرایطی، خوددرمانی با قطرههای موجود در منزل، استفاده خودسرانه از قطره استروئیدی یا آنتیبیوتیک و تأخیر در مراجعه میتواند خطر عوارض دائمی را افزایش دهد.
نقش تجربه جراح و پیگیری منظم؛ نوبتدهی آنلاین در مشهد
بخش مهمی از کاهش عوارض بعد از PRK، به تجربه جراح و کیفیت پیگیری بعد از عمل وابسته است. جراحی که بهطور منظم با روشهای مختلف حذف عینک مانند PRK، TransPRK و فمتولیزیک کار میکند، بهتر میتواند بر اساس ضخامت قرنیه، شکل آن، شماره چشم و سبک زندگی بیمار، مناسبترین روش را انتخاب کند و پروتکل دارویی بعد از عمل را تنظیم نماید.
دکتر سینا شیرزاد چشم پزشک مشهد با تمرکز بر عملهای حذف عینک و نیز جراحیهای زیبایی پلک (بلفاروپلاستی)، در معاینات قبل از عمل، وضعیت قرنیه و سطح چشم را بهدقت بررسی میکند و خطر عوارض احتمالی را با بیمار در میان میگذارد. ایشان با برنامهریزی دقیق ویزیتهای بعد از عمل، امکان تشخیص زودهنگام عوارض و مدیریت مؤثر آنها را فراهم میسازد.
اگر قصد انجام PRK یا سایر روشهای حذف عینک در مشهد را دارید و میخواهید درباره عوارض احتمالی و مدیریت علمی آنها بیشتر بدانید، میتوانید از طریق لینک زیر برای مشاوره و ویزیت اقدام کنید:
رزرو نوبت آنلاین با دکتر سینا شیرزاد چشم پزشک مشهد
جمعبندی: عوارض بعد از PRK قابل پیشگیری و قابل کنترل هستند
PRK همچنان یکی از روشهای قابل اعتماد برای حذف عینک است، بهشرط آنکه انتخاب بیمار، انجام عمل و مراقبتهای پس از آن بهصورت علمی و دقیق انجام شود. بسیاری از عوارض بعد از PRK مانند درد، حساسیت به نور، نوسان دید و حتی خشکی چشم، عوارضی گذرا و قابل پیشگیری هستند. در مقابل، عوارض جدیتر مانند عفونت قرنیه یا اکتازی، اگرچه نادرند، اما نیازمند تشخیص و درمان سریع توسط چشمپزشک میباشند.
آگاهی بیمار از روند طبیعی ترمیم، شناخت علائم هشدار و پایبندی به دستورات پزشک، همراه با تجربه جراح، سه ستون اصلی برای داشتن تجربهای موفق از PRK هستند. اگر ساکن مشهد هستید یا قصد انجام جراحی در این شهر را دارید، میتوانید با دکتر سینا شیرزاد چشم پزشک مشهد در مورد شرایط چشمان خود، عوارض احتمالی و راهکارهای کاهش آنها مشورت کنید تا با دیدی روشنتر و آرامش خاطر بیشتر، برای عمل تصمیم بگیرید.
تذکر مهم: مطالب این صفحه صرفاً جهت افزایش آگاهی شماست و به هیچوجه جایگزین معاینه و توصیه حضوری چشمپزشک نیست. در مورد هرگونه قطع یا تغییر داروهای چشمی، حتماً با پزشک معالج خود مشورت کنید.