آستیگماتیسم بالا برای خیلی از افراد بهمعنای عینکهای ضخیم، دید تار در همه فواصل و خستگی چشم در طول روز است. طبیعی است که اولین سوال آنها این باشد که «آیا آستیگماتیسم بالای من هم با لیزر قابل درمان است یا نه؟» پاسخ کوتاه این است که در بسیاری از موارد بله، اما نه برای همه و نه به یک شکل. نوع آستیگمات، میزان آن، ضخامت و شکل قرنیه و بیماریهای همراه، همه در این تصمیم نقش دارند.
در مشهد بسیاری از بیماران برای پاسخ دقیق به همین سوال، به دکتر سینا شیرزاد مراجعه میکنند؛ چشمپزشکی که در حوزه جراحیهای لیزیک، فمتولیزیک، پی آر کی و ترنس پی آر کی تجربه دارد و بر اساس معاینه و تستهای کامل قرنیه، تصمیم میگیرد آستیگماتیسم بالا تا چه حد و با چه روشی قابل اصلاح است. اگر بخواهید قبل از مراجعه حضوری، اطلاعات بیشتری درباره زمان و نحوه دریافت نوبت اینترنتی داشته باشید میتوانید پروفایل دکتر سینا شیرزاد چشم پزشک مشهد را در سامانه پزشکم ببینید.
در این مقاله، ابتدا آستیگماتیسم بالا را تعریف میکنیم، سپس به زبان ساده توضیح میدهیم در چه شرایطی این نوع آستیگمات با لیزر (لیزیک، فمتولیزیک، PRK، ترنس PRK و درمانهای پیشرفتهتر) قابل اصلاح است، چه محدودیتهایی وجود دارد و چه کسانی بهتر است به سراغ روشهای جایگزین بروند.
آستیگماتیسم چیست و آستیگماتیسم «بالا» یعنی چه؟
آستیگماتیسم زمانی رخ میدهد که قرنیه (یا عدسی داخل چشم) بهجای شکل گِرد و متقارن، بیشتر شبیه توپ راگبی یا تخممرغ باشد؛ یعنی در یک محور انحنای بیشتری داشته باشد و در محور دیگر کمتر. نتیجه این میشود که نور بهطور یکنواخت روی شبکیه فوکوس نمیشود و تصویر در همه فواصل کمی کشیده یا تار دیده میشود.
شدت آستیگمات معمولاً با واحد دیوپتر (D) و در نسخه به شکل عددی با علامت سیلندر (Cylinder) نوشته میشود. اصطلاح «آستیگماتیسم بالا» تعریف واحد و کاملاً سفتوسختی ندارد، اما در عمل بالینی معمولاً مقادیر متوسط به بالا بیشتر مورد بحث هستند.
تقسیمبندی تقریبی شدت آستیگماتیسم
| شدت آستیگماتیسم (تقریبی) | رِنج سیلندر تقریبی | مثال کاربردی |
| خفیف | حدود ۰٫۵- تا ۱- دیوپتر | معمولاً با عینک نازک اصلاح میشود و خیلیها حتی متوجه آن نمیشوند. |
| متوسط | حدود ۱- تا ۳- دیوپتر | تاثیر واضح روی کیفیت دید؛ بسیاری از کاندیدهای جراحی لیزری در این بازه قرار دارند. |
| بالا | حدود ۳- دیوپتر به بالا | دید بدون عینک معمولاً بسیار تار است؛ تصمیمگیری جراحی نیازمند بررسی دقیقتری است. |
در مورد آستیگماتیسم بالا، سوال اصلی این نیست که «عدد نسخه چقدر است؟» بلکه این است که آیا آستیگمات من منظم و قرنیه سالم است یا نه. اینجاست که نقش معاینه تخصصی و تستهایی مثل توپوگرافی و پاخیمتری پررنگ میشود.
آستیگمات منظم و نامنظم؛ تفاوت مهم در تصمیمگیری برای لیزر
از دید چشمپزشکی، آستیگماتیسم را فقط بر اساس شدت تقسیمبندی نمیکنند؛ بلکه نظم یا بینظمی قرنیه بسیار مهم است:
- آستیگمات منظم: انحنای قرنیه در دو محور اصلی، نسبتا ثابت و قابل پیشبینی است؛ معمولاً همان چیزی است که در نسخه عینک میبینیم.
- آستیگمات نامنظم: انحناها در قرنیه در نقاط مختلف تغییرات غیرعادی دارد؛ معمولاً در قوز قرنیه (کراتوکونوس) یا اسکارها دیده میشود.
مقایسه آستیگمات منظم و نامنظم از نظر درمان لیزری
| نوع آستیگمات | ویژگی | قابلیت درمان لیزری |
| آستیگمات منظم | الگوی نسبتاً ساده و قابل پیشبینی در توپوگرافی | در بسیاری موارد، حتی در شدتهای بالا، با لیزیک، فمتولیزیک، PRK یا ترنس PRK قابل اصلاح است. |
| آستیگمات نامنظم | الگوی پیچیده، لکهای یا مخدوش در نقشه قرنیه | اغلب نیاز به درمانهای ترکیبی، کراسلینکینگ یا لنزهای خاص دارد؛ لیزر معمولی همیشه گزینه اول نیست. |
بنابراین حتی اگر عدد آستیگماتیسم شما بالا باشد، اگر قرنیه منظم و سالم باشد، شانس درمان لیزری مناسب همچنان وجود دارد. اما اگر توپوگرافی نشانههایی از قوز قرنیه یا بینظمی شدید نشان دهد، ممکن است پزشک شما را از جراحی لیزری صرف منصرف کند یا ابتدا درمانهای دیگری را پیشنهاد دهد.
چه کسانی با آستیگماتیسم بالا میتوانند کاندید لیزر باشند؟
چند معیار کلی وجود دارد که اگر آنها را داشته باشید، احتمال اینکه آستیگماتیسم بالای شما با لیزر قابل اصلاح باشد بیشتر است. این معیارها فقط راهنمای کلی هستند و جایگزین معاینه تخصصی نمیشوند، اما دید خوبی به شما میدهند.
- سن بالای ۱۸ سال (ترجیحاً ۲۰ سال به بالا) و ثبات شماره در ۱–۲ سال اخیر.
- آستیگمات منظم در توپوگرافی قرنیه، بدون نشانههای قوز قرنیه.
- ضخامت قرنیه مناسب برای تراش کافی و حفظ حاشیه ایمنی.
- نبود بیماریهای فعال سطح چشم (عفونت، التهاب شدید، خشکی کنترلنشده).
- سلامت نسبی سایر قسمتهای چشم (عدسی، شبکیه) و بیماریهای عمومی کنترلشده.
در مشهد، در معاینات قبل از جراحی نزد متخصصی مانند دکتر سینا شیرزاد، معمولاً علاوه بر معاینه عمومی، تستهایی مانند توپوگرافی و پاخیمتری انجام میشود تا مشخص شود آستیگماتیسم بالای شما در کدام دسته قرار میگیرد: کاملاً قابل اصلاح، قابل اصلاح با ملاحظات خاص، یا نیازمند روشهای جایگزین.
روشهای لیزری برای درمان آستیگماتیسم بالا
وقتی صحبت از «درمان لیزری آستیگماتیسم بالا» میشود، معمولاً منظورمان همه روشهای مبتنی بر لیزر اکسایمر و فمتوثانیه است؛ یعنی لیزیک، فمتولیزیک، PRK، ترنس PRK و درمانهای موجفرانتگاید یا توپوگرافیگاید. انتخاب بین این روشها به نوع و شدت آستیگمات، ضخامت قرنیه و سبک زندگی شما بستگی دارد.
لیزیک و فمتولیزیک در آستیگماتیسم بالا
در لیزیک و فمتولیزیک، یک فلپ نازک روی قرنیه ایجاد میشود و لیزر زیر این فلپ اعمال میشود. در آستیگماتیسم بالا:
- لیزیک و فمتولیزیک میتوانند آستیگمات منظم را تا حدود مشخصی (بسته به دستگاه و قرنیه) اصلاح کنند.
- فمتولیزیک بهدلیل دقت بالاتر در ایجاد فلپ، در بسیاری از موارد برای آستیگمات متوسط تا نسبتاً بالا ترجیح داده میشود.
- در قرنیههای نازک یا مرزی، ممکن است پزشک بهجای این دو، روش سطحی مانند PRK را انتخاب کند تا بافت بیشتری حفظ شود.
PRK و ترنس PRK برای آستیگماتیسم بالا
در PRK و ترنس PRK، فلپ ایجاد نمیشود و اپیتلیوم سطحی برداشته شده و لیزر روی سطح قرنیه اعمال میشود. این روشها:
- برای برخی قرنیههای نازک یا الگوهای خاص، از نظر ایمنی در بلندمدت گزینه منطقیتری هستند.
- میتوانند آستیگمات منظم را تا حدود مشخصی اصلاح کنند، حتی اگر نسبتا بالا باشد، بهشرط آنکه ضخامت کافی برای حاشیه ایمنی باقی بماند.
- بهدلیل ماهیت سطحی، دوران نقاهت طولانیتر و درد بیشتر در چند روز اول دارند، اما نتیجه نهایی میتواند مشابه لیزیک باشد.
درمانهای موجفرانتگاید و توپوگرافیگاید
برای برخی بیماران با آستیگمات بالا، بهخصوص زمانی که نقشه قرنیه بینظمیهای ظریفی دارد، از پروفایلهای پیشرفته درمان استفاده میشود:
- Wavefront-guided: بر اساس موجفرانت کلی سیستم بینایی طراحی میشود و سعی میکند عیوب اپتیکی ریزتر را هم اصلاح کند.
- Topography-guided: بر اساس نقشه دقیق سطح قرنیه تنظیم میشود و برای اصلاح بینظمیهای قرنیه مفید است.
این پروفایلها بهطور خاص میتوانند کیفیت دید را در آستیگماتهای پیچیدهتر بهبود دهند، بهشرط آنکه قرنیه شرایط پایهای مناسبی داشته باشد.
جدول مقایسه روشهای لیزری در آستیگماتیسم بالا (بهطور تقریبی)
| روش | محدوده آستیگمات قابل اصلاح (تقریبی) | نکته مهم در آستیگمات بالا |
| لیزیک | تا حدود ۳–۴ دیوپتر (بسته به ضخامت قرنیه و دستگاه) | نیاز به قرنیه با ضخامت و شکل مناسب؛ فلپ ممکن است در آتی ضربات چشمی اهمیت پیدا کند. |
| فمتولیزیک | مشابه لیزیک، با کنترل بهتر فلپ | در بسیاری موارد برای آستیگماتهای بالاتر ترجیح داده میشود؛ برنامهریزی پیشرفتهتر امکانپذیر است. |
| PRK / ترنس PRK | تا حدود ۳–۴ دیوپتر، بسته به بافت قابل تراش | ایمنتر برای قرنیههای نازکتر؛ دوران نقاهت طولانیتر اما نتیجه نهایی قابلمقایسه. |
| پروفایلهای موجفرانت/توپوگرافیگاید | بر اساس طراحی اختصاصی برای هر بیمار | مناسب در آستیگماتهای پیچیدهتر یا همراه با بینظمی قرنیه، در صورت فراهم بودن شرایط. |
این محدودهها مطلق نیستند و به نوع دستگاه، تجربه جراح و وضعیت قرنیه شما بستگی دارند؛ در مشاوره قبل از عمل، این موارد با شما بهصورت فردی مرور میشود.
محدودیتها و ملاحظات در درمان لیزری آستیگماتیسم بالا
حتی اگر از نظر تئوری دستگاه لیزر بتواند عدد آستیگمات را اصلاح کند، پزشک همیشه به محدودیتهای ایمنی هم فکر میکند. چند مورد مهم:
- حفظ ضخامت باقیمانده قرنیه: هرچه آستیگمات و نزدیکبینی/دوربینی همراه آن بالاتر باشد، بافت بیشتری باید تراشیده شود؛ اگر بافت باقیمانده کم شود، خطر ناپایداری قرنیه (اکتازی) بالا میرود.
- نقشه قرنیه و قوز قرنیه: در حضور قوز قرنیه یا الگوی مشکوک، بسیاری از جراحان جراحی لیزری انکساری را بهتنهایی توصیه نمیکنند.
- رگرسیون: در آستیگماتهای خیلی بالا، حتی پس از اصلاح اولیه، احتمال برگشت خفیف بخشی از نمره در سالهای بعد بیشتر از آستیگماتهای خفیف است.
- خشکی چشم: آستیگمات بالا معمولاً با عینک و کار اداری همراه است؛ بعد از لیزر، خشکی میتواند کیفیت دید را تحتتأثیر قرار دهد و باید مدیریت شود.
به همین دلیل است که در برخی بیماران، حتی اگر از نظر عددی بهنظر برسد که «لیزر جواب میدهد»، چشمپزشک ترجیح میدهد بهخاطر ایمنی درازمدت، یا نمره را کامل اصلاح نکند یا به سراغ روشهای دیگر برود.
چه زمانی جایگزینهای غیرلیزری برای آستیگماتیسم بالا مطرح میشود؟
در بعضی موارد، آستیگمات آنقدر بالا یا قرنیه آنقدر نازک/نامنظم است که درمان لیزری انکساری تنها گزینه منطقی نیست. در این شرایط، پزشک ممکن است این گزینهها را مطرح کند:
- لنزهای تماسی سخت یا نفوذپذیر به گاز: برای آستیگمات نامنظم یا قوز قرنیه، میتوانند سطح قرنیه را «صافتر» کنند و دید خوبی بدهند.
- لنزهای داخل چشمی ویژه (تُریک): در برخی بیماران، بهخصوص همراه با دوربینی بالا یا کاتاراکت، میتوان از لنزهای داخل چشمی مخصوص برای اصلاح آستیگمات استفاده کرد.
- کراسلینکینگ قرنیه: در قوز قرنیه، این روش برای استحکام قرنیه استفاده میشود و ممکن است در ترکیب با سایر درمانها مدنظر قرار گیرد.
انتخاب بین این گزینهها کاملاً وابسته به وضعیت فردی شماست و معمولاً پس از بررسی کامل توسط چشمپزشک و در یک جلسه مشاوره توضیح داده میشود.
مراحل ارزیابی آستیگماتیسم بالا نزد دکتر سینا شیرزاد
برای اینکه مشخص شود آستیگماتیسم بالای شما با لیزر قابل درمان است یا نه، یک معاینه روتین ساده کافی نیست. در ویزیت تخصصی نزد دکتر سینا شیرزاد در مشهد، معمولاً مراحل ارزیابی بهاین شکل است:
- گرفتن شرححال کامل (سن، شغل، علائم، سابقه خانوادگی قوز قرنیه، استفاده از لنز تماسی و…)
- اندازهگیری دقیق نمره عینک و آستیگمات در چند نوبت برای بررسی ثبات شماره
- معاینه کامل سطح چشم و بررسی خشکی یا آلرژیهای چشمی
- اندازهگیری ضخامت قرنیه (پاخیمتری)
- انجام توپوگرافی و توماوگرافی قرنیه برای بررسی نظم یا بینظمی و رد قوز قرنیه
- بررسی وضعیت عدسی و شبکیه در صورت لزوم
نتیجه همه این بررسیها در کنار هم است که مشخص میکند آیا آستیگماتیسم بالای شما برای لیزیک، فمتولیزیک، PRK یا ترنس PRK مناسب است، یا بهتر است به سراغ گزینههای دیگری بروید. این نوع تصمیمگیری فردمحور، بخش مهمی از کار یک چشمپزشک در حوزه جراحیهای انکساری است.
محل ویزیت و انجام بسیاری از این عملها برای بیماران مشهدی، کلینیک نوید دیدگان در محدوده ملاصدرای ۹ است که امکانات تشخیصی و درمانی بهروز برای تصویربرداری از قرنیه و برنامهریزی جراحی را در اختیار دارد.
پرسشهای رایج بیماران با آستیگماتیسم بالا قبل از لیزر
بیماران مبتلا به آستیگماتیسم بالا معمولاً سوالات مشترکی میپرسند که پاسخ به آنها، بخش مهمی از مشاوره را تشکیل میدهد:
- آیا آستیگمات من منظم است یا نامنظم و این چه تأثیری دارد؟
- با توجه به ضخامت قرنیهام، چقدر از آستیگمات قابل اصلاح است؟
- احتمال اینکه بعد از چند سال بخشی از نمره برگردد چقدر است؟
- کدام روش برای من ایمنتر است: فمتولیزیک، PRK یا ترکیب روشها؟
- اگر کاندید لیزر نباشم، بهترین جایگزین چیست؟
پاسخ دقیق به این سوالها فقط با دیدن نتایج تستها و معاینه چشم ممکن است؛ اما همین که بدانید چه سوالهایی باید بپرسید، کمک میکند مشاوره کوتاه و مفیدتری داشته باشید.
جمعبندی: آستیگماتیسم بالا قابل لیزری درمان است، اما نه برای همه و نه به یک شکل
در پاسخ به سوال «آیا آستیگماتیسم بالا قابل لیزری درمان است؟» میتوان گفت:
- اگر آستیگمات شما منظم، قرنیهتان از نظر ضخامت و شکل مناسب و نمره چشم شما ثابت باشد، در بسیاری موارد پاسخ بله است.
- اگر آستیگمات شما نامنظم، همراه با قوز قرنیه یا ضخامت قرنیه بسیار کم باشد، ممکن است لیزر تنها گزینه نباشد یا اصلاً توصیه نشود.
- نتایج در آستیگماتهای بالا همچنان میتواند عالی باشد، اما احتمال رگرسیون خفیف و نیاز به برنامهریزی دقیقتر بیشتر از آستیگماتهای خفیف است.
بنابراین، مهمترین قدم این است که وضعیت آستیگماتیسم خود را با چشمپزشک باتجربه در جراحیهای لیزری بررسی کنید و بر اساس دادههای واقعی قرنیه تصمیم بگیرید، نه صرفاً بر اساس عدد روی نسخه عینک.
اگر ساکن مشهد هستید یا دسترسی آسان به این شهر دارید، میتوانید برای ارزیابی دقیق آستیگماتیسم و بررسی امکان درمان لیزری آن، نوبت مشاورهای با دکتر سینا شیرزاد تنظیم کنید. او با شماره نظام پزشکی 135968 و تجربه در جراحیهای لیزیک، فمتولیزیک، پی آر کی، ترنس پی آر کی و سایر عملهای چشمی، پس از معاینه کامل، شفاف و واقعبینانه به شما خواهد گفت که آستیگماتیسم بالای شما در کدام دسته قرار میگیرد و چه گزینههایی پیشرو دارید.
برای هماهنگی میتوانید از امکان دریافت نوبت اینترنتی استفاده کنید یا با مطب در مشهد، ملاصدرای ۹، کلینیک نوید دیدگان تماس بگیرید؛ شماره تماس جهت ارتباط و طرح سوالات اولیه 09155557721 است. یک جلسه مشاوره تخصصی میتواند بهخوبی مشخص کند که آیا وقت خداحافظی با آستیگماتیسم بالای شما و عینکهای ضخیم رسیده است یا نه.
