صرع: طبقه بندی تشنج ها، داروها و ایمنی روزمره

مقدمه و هدف راهنما

صرع یک اختلال مزمن مغزی است که با تمایل پایدار به بروز تشنج های عود کننده و پیامدهای زیستی و روانی و اجتماعی همراه می شود. تشنج یک رویداد بالینی ناشی از فعالیت همزمان و غیر طبیعی شبکه های عصبی است که می تواند با علائم حرکتی یا حسی یا رفتاری یا خودکار یا ترکیبی از این ها بروز کند. طبقه بندی درست تشنج ها نه یک تمرین صرفا آکادمیک بلکه کلید انتخاب دارو و برنامه ایمنی و پیش بینی پیامد است. این مقاله با هدف ارائه نقشه راهی علمی و کاربردی برای مخاطبان عمومی آگاه و تیم های درمانی نوشته شده است تا با طبقه بندی امروزی تشنج ها بر پایه ادبیات معتبر بین المللی و اصول تصمیم گیری ایمن درباره داروها و آموزش های روزمره آشنا شوند. تأکید می شود که شدت و الگوی بیماری و پاسخ به درمان در افراد مختلف متفاوت است و برنامه درمانی باید شخص محور و با مشارکت بیمار و خانواده و تیم چندرشته ای تنظیم گردد.

نوروفیزیولوژی به زبان ساده

تعادل بین تحریک پذیری و مهار در شبکه های قشری و زیرقشری برای کارکرد طبیعی مغز ضروری است. انتقال دهنده های تحریکی و مهاری و کانال های یونی در غشا و اتصال سلول های عصبی تعیین می کنند که یک شبکه به سمت شلیک هماهنگ و کنترل شده حرکت کند یا وارد بی نظمی شود. در تشنج، گروهی از نورون ها به صورت ناگهانی و همزمان و با دامنه بالا فعال می شوند و این فعالیت می تواند در محل بماند یا به شبکه های دیگر گسترش یابد. مسیرهای قشری و تالاموسی و ارتباطات دو سویه آن ها با هم و با ساختارهای عمقی مانند عقده های قاعده ای و هیپوکامپ در شکل گیری و انتشار فعالیت تشنجی نقش دارند. تفاوت بین تشنج کانونی و سراسری از همین منطق محل یابی می آید. در کانونی فعالیت از یک ناحیه مشخص آغاز می شود و ممکن است همانجا بماند یا گسترده شود. در سراسری از آغاز شبکه های گسترده درگیرند. فهم این منطق به انتخاب آزمون ها و داروها کمک می کند زیرا برخی داروها برای تشنج های کانونی مناسب ترند و برخی برای طیف سراسری.

اپیدمیولوژی و بار بیماری

صرع از شایع ترین اختلالات نورولوژیک در جهان است و طیف سنی گسترده ای را درگیر می کند. میلیون ها نفر در سراسر جهان با این بیماری زندگی می کنند و بخش قابل توجهی از آن ها در کشورهایی با منابع محدود زندگی می کنند. بار بیماری فقط به تشنج محدود نمی شود بلکه کیفیت خواب و کار و تحصیل و روابط اجتماعی و سلامت روان را تحت تأثیر قرار می دهد. تشنج های کنترل نشده می توانند خطر آسیب و بستری و در موارد نادر مرگ ناگهانی در صرع را افزایش دهند. خوشبختانه با تشخیص درست و درمان مناسب بسیاری از افراد به کنترل قابل قبول یا حتی بدون تشنج می رسند و می توانند زندگی فعالی داشته باشند. این پیام نه برای ایجاد امید واهی بلکه برای تأکید بر اهمیت مسیر علمی و پایبندی به درمان مطرح می شود.

تعاریف مقدماتی برای فهم مشترک

تشنج یک رویداد بالینی گذرا است که ناشی از فعالیت غیر طبیعی و همزمان نورون ها رخ می دهد. صرع زمانی مطرح می شود که فرد حداقل دو تشنج غیر برانگیخته در فاصله ای جداگانه داشته باشد یا یک تشنج غیر برانگیخته به همراه احتمال عود بالا بر اساس زمینه های بالینی یا یافته های آزمایشی وجود داشته باشد. تشنج های برانگیخته مانند تشنج ناشی از افت شدید قند یا سدیم یا ترک الکل طبقه بندی متفاوتی دارند و مدیریت آن ها بر اصلاح علت تکیه دارد. اصطلاح رویداد غیر صرعی روان زاد به اپیزودهایی گفته می شود که شبیه تشنج به نظر می رسند اما منشأ الکتروفیزیولوژیک تشنجی ندارند و رویکرد درمانی آن ها متفاوت است. روشن کردن این مفاهیم در آغاز مسیر ارزیابی کمک می کند که انتظارها واقع بینانه و تصمیم ها ایمن باشد.

طبقه بندی تشنج ها بر پایه استانداردهای نوین

در رویکرد امروزی، تشنج ها ابتدا بر اساس محل آغاز به کانونی یا سراسری یا ناشناخته تقسیم می شوند. اگر شواهد بالینی یا الکتروفیزیولوژیک نشان دهد که رویداد از شبکه محدودی آغاز شده است تشنج کانونی نام می گیرد. اگر از ابتدا شبکه های دو نیمکره درگیر باشند تشنج سراسری است. اگر آغاز مشاهده نشده باشد یا داده ها متناقض باشند از برچسب ناشناخته استفاده می شود و با پیشرفت ارزیابی ممکن است طبقه بندی اصلاح شود. در تشنج کانونی، سطح آگاهی در هنگام رویداد برای توصیف دقیق تر به کار می رود. تشنج کانونی با آگاهی حفظ شده زمانی است که فرد از خود و محیط در طول رویداد آگاه می ماند. اگر آگاهی مختل شود تشنج کانونی با اختلال آگاهی نام می گیرد. در تشنج سراسری انواعی مانند آبسانس و میوکلونیک و تونیک و کلونیک و تونیک کلونیک و آتونیک شناخته می شوند که هر کدام الگوی بالینی و نیازهای درمانی خاص دارند. طبقه بندی درست نه فقط برای گزارش علمی بلکه برای انتخاب دارو اهمیت عملی دارد زیرا برخی داروها می توانند در تشنج های سراسری از نوع آبسانس یا میوکلونیک مناسب باشند اما در تشنج کانونی مؤثرترند و برعکس.

جدول طبقه بندی کاربردی تشنج ها و ویژگی های شاخص

علت ها و عوامل خطر و محرک ها

علت های صرع متنوع اند. آسیب های ساختاری مانند اثرات باقی مانده سکته یا تروما یا ناهنجاری های تکاملی قشر مغز می توانند زمینه ساز باشند. علل ژنتیکی در برخی سندرم ها نقش دارند و گاهی سابقه خانوادگی یا یافته های ژنتیکی حمایتی وجود دارد. اختلالات متابولیک و عفونت های قبلی و فرایندهای ایمنی نیز مطرح اند. در بسیاری از افراد علت دقیق تعیین نمی شود و اصطلاح ایدیوپاتیک یا علت نامشخص به کار می رود. در کنار علت های زمینه ای، محرک ها می توانند آستانه تشنج را کاهش دهند. کم خوابی و بی نظمی شدید خواب و مصرف الکل یا مواد محرک و ترک ناگهانی داروها و تب در کودکان و محرک های نوری در افراد حساس از نمونه های شناخته شده اند. مدیریت محرک ها به اندازه انتخاب دارو مهم است و در بسیاری از افراد کاهش محرک ها باعث افت چشمگیر دفعات رویداد می شود.

شرح حال و معاینه و اهمیت شاهد

بخش زیادی از تشخیص صرع به روایت دقیق رویداد متکی است. بیمار ممکن است تمام رویداد را به یاد نیاورد بنابراین حضور شاهد یا مشاهده ویدئویی از رویداد بسیار کمک کننده است. سؤال های کلیدی شامل وضعیت آغاز و چرخش چشم ها و حرکات اندام ها و تغییر رنگ صورت و صداها و وجود آسیب زبان یا بی اختیاری و رویدادهای پس از تشنج هستند. پرسش درباره محرک ها و خواب شب قبل و مصرف داروها و الکل نیز ضروری است. معاینه عصبی برای یافتن علائم کانونی و بررسی وضع شناختی و اعصاب مغزی و قوا و رفلکس ها انجام می شود. معاینه عمومی برای بررسی علائم قلبی و فشار خون و تب و نشانه های عفونت یا اختلال های متابولیک انجام می گیرد. ثبت زمان رویداد و اثر آن بر عملکرد روزانه به برنامه ریزی درمان کمک می کند.

افتراق های مهم از تشنج

رویدادهای دیگری می توانند به تشنج شباهت داشته باشند. سنکوپ ناشی از افت گذرای جریان خون مغز با بی حالی و رنگ پریدگی و تعریق و بهبود سریع با خواباندن فرد همراه است و گاه حرکات کوتاه اندام ها دیده می شود اما زمینه آن متفاوت است. حملات گذرای ایسکمیک با علائم کانونی قابل برگشت مانند ضعف یا اختلال تکلم مطرح می شوند ولی معمولاً با شلیک های حرکتی و پس از آن فاز خواب آلودگی تشنج همراه نیستند. میگرن با اورا می تواند علائم بینایی یا حسی گذرا ایجاد کند که افتراق آن با الگوی زمانی و سابقه سردرد و پاسخ به درمان های میگرن رقم می خورد. رویدادهای غیر صرعی روان زاد با حرکات غیر معمول و طولانی و بسته بودن چشمان در جریان رویداد و تغییرپذیری در معاینه شناخته می شوند و تشخیص قطعی با نوار مغز همزمان با ویدئو انجام می گیرد. افتراق درست از شروع مسیر مانع مصرف غیر ضروری دارو و تأخیر در درمان مؤثر می شود.

آزمون های کمکی و منطق استفاده

نوار مغز ابزار اصلی برای شناسایی الگوهای تشنجی و سندرم های صرعی است. در برخی افراد نوار بیداری طبیعی است و نوار خواب یا پس از محرومیت از خواب یا نوار طولانی مدت سرنخ به دست می دهد. پایش ویدئو نوار مغز زمانی که رویدادها مکرر و تشخیص مبهم است یا برای برنامه ریزی جراحی مطرح می شود بیشترین ارزش را دارد. تصویربرداری مغزی ترجیحا ام آر آی با پروتکل صرع برای بررسی علل ساختاری انجام می شود. سی تی در شرایط اورژانس یا ممنوعیت ام آر آی کاربرد دارد. آزمایش های خون برای بررسی اختلال های متابولیک یا عفونت یا داروهای مصرفی و در موارد منتخب ارزیابی های ایمونولوژیک بر اساس نشانه ها درخواست می شود. هیچ آزمونی جای شرح حال دقیق و معاینه را نمی گیرد و تفسیر نتایج باید در بستر بالینی صورت گیرد.

جدول آزمون های تشخیصی و زمان کاربرد

نقاط تصمیم اورژانسی و تعریف وضعیت صرعی

تشنج های طولانی نیازمند اقدام فوری هستند زیرا با خطر آسیب و عوارض سیستمیک همراه اند. اگر تشنج پنج دقیقه یا بیشتر ادامه یابد یا چند تشنج متوالی رخ دهد و فرد بین آن ها به حالت پایه برنگردد وضعیت صرعی مطرح می شود و باید خدمات اورژانس فعال شوند. در خانه داشتن برنامه اقدام شامل زمان سنجی تشنج و فراهم کردن فضای امن و قرار دادن فرد به پهلو و دور کردن اشیای خطرناک و اجتناب از قرار دادن هر وسیله در دهان و پرهیز از مهار دست و پا و استفاده از داروی نجات نسخه شده توسط پزشک در صورت آموزش دیده بودن اهمیت دارد. در محیط درمانی اقدامات راه هوایی و تنفسی و گردش خون مقدم است و سپس درمان مرحله ای طبق پروتکل های استاندارد دنبال می شود. این توضیحات صرفا آموزشی است و جایگزین دستورالعمل عملی برای یک فرد خاص نیست.

اصول کلی درمان و اهداف واقع بینانه

هدف درمان در صرع کنترل تشنج و بهبود کیفیت زندگی با کمترین عوارض است. مسیر درمان با آموزش بیمار و خانواده و اصلاح محرک ها و انتخاب دارو بر پایه نوع تشنج و سندرم و سن و جنس و بیماری های همراه آغاز می شود. در بسیاری از افراد یک داروی مناسب به تنهایی می تواند کنترل قابل قبول ایجاد کند. اگر یک دارو با دوز مناسب کارآمد نباشد تغییر به داروی دیگر منطقی است. ترکیب داروها زمانی مطرح می شود که چند تک دارو اثر کافی نداشته باشند یا عوارض محدود کننده ایجاد کنند. پایبندی به درمان و پیگیری منظم برای ارزیابی اثربخشی و عوارض و تداخل ها رکن ایمنی است. هیچ دارویی بدون عارضه نیست و تصمیم ها باید با توازن سود و زیان و ارزش های فردی اتخاذ شوند.

داروهای ضدتشنج و نکات ایمنی

داروهای ضدتشنج گروه بزرگی از درمان ها را شامل می شوند که هر کدام مکانیسم اثر و طیف کارایی و عوارض خاص دارند. انتخاب درست به طبقه بندی تشنج و سن و جنس و بار بیماری های همراه وابسته است. برخی داروها طیف گسترده ای دارند و در تشنج های سراسری و کانونی به کار می روند و برخی بیشتر برای کانونی مناسب اند. تداخل دارویی به ویژه با داروهای قلبی یا ضدانعقاد یا درمان های روان پزشکی اهمیت دارد و باید فعالانه بررسی شود. در زنان در سن باروری باید درباره برنامه بارداری و روش های پیشگیری و اثر داروها بر جنین گفت وگو شود و در صورت امکان از گزینه های ایمن تر استفاده گردد. در سالمندان خطر خواب آلودگی و عدم تعادل و تداخل با داروهای فشار خون و خواب باید مد نظر قرار گیرد. پایش آزمایشگاهی بر اساس نوع دارو و وضعیت کلیه و کبد در برخی موارد لازم است. قطع ناگهانی دارو می تواند خطر تشنج را بالا ببرد بنابراین هر تغییر باید تدریجی و تحت نظر پزشک باشد.

جدول دسته بندی داروهای ضدتشنج و ملاحظات کلیدی

داروهای نجات خانگی و برنامه اقدام

برای افرادی که گاهی تشنج طولانی دارند یا خوشه ای از رویدادها را تجربه می کنند پزشک ممکن است داروی نجات برای استفاده در خانه نسخه کند. شکل های بینی یا دهانی یا مقعدی برخی داروها وجود دارد که در صورت آموزش درست می توانند طول تشنج را کوتاه و نیاز به انتقال اورژانسی را کاهش دهند. انتخاب دارو و مسیر مصرف و شرایط استفاده باید روشن و مکتوب باشد و مراقبان آموزش ببینند که چه زمانی از داروی نجات استفاده کنند و چه زمانی با اورژانس تماس بگیرند. نگهداری دارو مطابق دستور و توجه به تاریخ انقضا و مرور دوره ای برنامه اقدام در ویزیت ها اهمیت دارد. این اقدامات مکمل درمان های نگهدارنده هستند و جایگزین آن ها نمی شوند.

درمان های غیر دارویی و اصلاح سبک زندگی

آموزش بیمار و خانواده و اصلاح سبک زندگی اثر مستقیم بر کاهش فراوانی تشنج و بهبود کیفیت زندگی دارد. خواب کافی و منظم کردن ساعت خواب و بیداری پایه ای ترین مؤلفه است. مدیریت استرس با روش های رفتاری و ورزش منطبق با توان و روابط اجتماعی حمایتگر می تواند آستانه تشنج را افزایش دهد. پرهیز از مصرف الکل و مواد محرک و احتیاط در مواجهه با محرک های نوری برای افراد حساس ضروری است. بهداشت ایمنی خانه مانند دور کردن اشیای تیز از اطراف تخت و استفاده از آب با دمای کنترل شده و محدود کردن زمان حمام های طولانی و خودداری از شنا کردن تنها از اصول ایمنی به شمار می روند. استفاده از ابزارهای یادآور برای مصرف دارو و ثبت منظم رویدادها در دفترچه یا نرم افزارهای مورد اعتماد به تنظیم درمان کمک می کند. این اقدامات ساده زمانی بیشترین اثر را دارند که به صورت پایدار و با همراهی خانواده اجرا شوند.

تعریف داروناپذیر بودن و ارجاع به مراکز تخصصی

اگر دو داروی مناسب با دوز و مدت کافی چه به صورت تک دارو چه به صورت متوالی نتوانند کنترل قابل قبول ایجاد کنند اصطلاح داروناپذیر مطرح می شود و زمان ارجاع به مرکز تخصصی فرا می رسد. در این مرحله باید تشخیص دوباره مرور شود و پایش ویدئو نوار مغز و تصویربرداری پیشرفته و ارزیابی های نوروسایکولوژی برای برنامه درمان های پیشرفته انجام شود. گزینه ها شامل جراحی برداشت کانون تشنج در موارد انتخاب شده و تحریک عصب واگ یا تحریک عمقی مغز یا تحریک پاسخ محور در بیماران مناسب است. رژیم های تغذیه ای ویژه تحت نظر تیم تغذیه و در مراکز مجرب برای برخی کودکان و بزرگسالان مطرح می شود. تصمیم گیری درباره این گزینه ها نیازمند تیم چند رشته ای و گفتگوهای دقیق درباره سود و زیان و انتظارات واقع بینانه است.

جدول گزینه های پیشرفته و نکات انتخاب

ایمنی روزمره در خانه و جامعه

ایمنی بخشی از درمان است. هنگام حمام کردن از آب با دمای کنترل شده استفاده کنید و در صورت سابقه تشنج های غیر قابل پیش بینی از دوش به جای وان بهره ببرید تا خطر غرق شدگی کاهش یابد. هنگام آشپزی از ظروف سبک و اجاق های ایمن استفاده کنید و دستگیره قابلمه ها را رو به داخل قرار دهید. از کار در ارتفاع و استفاده از نردبان بدون همراه پرهیز کنید. ورزش منظم توصیه می شود اما برای ورزش های آبی و کوهستانی باید همراه آشنا با کمک های اولیه حضور داشته باشد. شنا فقط با همراه آموزش دیده و در محیط ایمن انجام شود. درباره رانندگی قوانین هر کشور متفاوت است و لازم است از مراجع رسمی پیگیری کنید. پایبندی دقیق به دارو مهم ترین راهبرد کاهش خطر است و نباید حتی یک نوبت بدون هماهنگی جا بیفتد. در صورت مصرف دارویی تازه یا بروز عارضه ای مانند خواب آلودگی یا سرگیجه یا اختلال خلق با پزشک خود در میان بگذارید. کیفیت خواب را جدی بگیرید و برنامه منظمی برای رفتن به تخت و بیدار شدن داشته باشید.

گروه های خاص

کودکان و نوجوانان. برخی سندرم های صرعی دوران کودکی الگوی و سیر مشخصی دارند و در بسیاری از آن ها با بلوغ بهبود نسبی دیده می شود. انتخاب دارو باید با توجه به نوع سندرم و عوارض رفتاری و تحصیلی انجام شود. در مدرسه باید برنامه ایمنی شامل آموزش معلمان درباره کمک های اولیه و حتی در صورت نیاز قابلیت تماس با والدین تدوین شود. در نوجوانان بحث درباره خواب و استفاده از صفحه نمایش و فشارهای روانی اهمیت دارد. ورزش و فعالیت اجتماعی ساختارمند جزء درمان است نه مانع آن.

زنان در سن باروری و بارداری و شیردهی. برنامه ریزی پیش از بارداری با مرور خطرها و انتخاب داروهای ایمن تر در صورت امکان و آغاز مکمل های تجویز شده توسط پزشک توصیه می شود. برخی داروها می توانند خطر ناهنجاری های جنینی را افزایش دهند و باید با دقت انتخاب شوند. تنظیم دوز در بارداری ممکن است به علت تغییرات فیزیولوژیک لازم باشد و پایش سطح دارویی در موارد منتخب انجام می شود. درباره شیردهی اغلب داروها در مقادیر مجاز قابل استفاده اند اما تصمیم ها باید فردی و با بررسی منابع معتبر انجام شود. هدف کاهش خطر برای مادر و جنین و حفظ کنترل تشنج است.

سالمندان. چند دارویی و بیماری های همراه مانند فشار خون و دیابت و مشکلات تعادلی مدیریت را پیچیده می کند. شروع با دوز پایین و افزایش آهسته و پایش نزدیک برای خواب آلودگی و افتادن و تداخل دارویی حیاتی است. تصویربرداری در صورت شروع دیرهنگام تشنج یا علائم عصبی کانونی سریع تر انجام می شود.

بیماری های کلیوی و کبدی. بسیاری از داروها نیازمند تنظیم دوز بر اساس عملکرد کلیه و کبد هستند. در این گروه همکاری نزدیک با تیم داخلی و نفرولوژی و گوارش برای ایمنی بیمار ضروری است.

اختلالات روان پزشکی همراه. اضطراب و افسردگی و اختلالات خواب و توجه می توانند آستانه تشنج را کاهش دهند و تجربه بیماری را دشوارتر کنند. مداخلات روان شناختی و در صورت نیاز داروهای سازگار با صرع با کمترین تداخل به کار می روند. گفتگو درباره انگ اجتماعی و راهبردهای مقابله به بهبود کیفیت زندگی کمک می کند.

اشتباهات رایج بیماران و خانواده ها

قطع ناگهانی دارو. توقف ناگهانی می تواند خطر تشنج و حتی وضعیت صرعی را بالا ببرد. هر تغییر باید با برنامه تدریجی و تحت نظر پزشک انجام شود. در صورت بارداری یا عارضه آزارنده ابتدا تماس بگیرید و سپس اقدام کنید.

نادیده گرفتن خواب. بی نظمی خواب از محرک های مهم تشنج است. برنامه منظم خواب و کاهش نور صفحه ها در ساعات پایانی روز و پرهیز از نوشیدنی های محرک در عصر به کاهش رویدادها کمک می کند.

خوددرمانی با مکمل ها. بسیاری از فرآورده ها شواهد کافی ندارند و می توانند با داروهای ضدتشنج تداخل کنند. هر مکمل را قبل از مصرف با پزشک در میان بگذارید.

اتکا به تصویربرداری قدیمی. تصمیم های درمانی باید بر اساس ارزیابی فعلی و نیازهای روز باشد. تصاویر قدیمی یا نوارهای گذشته همیشه وضعیت کنونی را توصیف نمی کنند.

نداشتن برنامه اقدام. خانواده و همراهان باید بدانند هنگام تشنج چه کنند و چه زمانی از داروی نجات یا تماس با اورژانس استفاده کنند. مرور دوره ای این برنامه بخشی از مراقبت است.

نشانه های هشدار که نیازمند اقدام فوری هستند

• تشنجی که پنج دقیقه یا بیشتر طول بکشد یا خوشه ای از تشنج ها با بازگشت نداشتن به حالت پایه
• آسیب جدی سر یا سقوط و اختلال تنفس یا کبودی پس از رویداد
• تغییر وضعیت هوشیاری طولانی یا ضعف یک سمت بدن یا تب و سفتی گردن
• اولین تشنج در زندگی یا تشنج در فرد باردار یا فرد با بیماری زمینه ای مهم
• مصرف تصادفی دارو بیش از مقدار نسخه شده یا تداخل دارویی قابل توجه

پنج اقدام کلیدی ایمنی روزمره

• پایبندی بی وقفه به دارو و استفاده از یادآور و برنامه دقیق مصرف
• بهداشت خواب و پرهیز از الکل و مواد محرک و مدیریت استرس
• ایمن سازی خانه و محل کار با حذف خطرهای آشکار و آموزش همراهان
• ثبت منظم رویدادها و محرک های احتمالی برای تنظیم درمان در ویزیت ها
• پیگیری منظم پزشکی و طرح پرسش درباره بارداری و رانندگی و ورزش

جمع بندی

طبقه بندی دقیق تشنج ها ابزار تصمیم گیری ایمن در صرع است و مستقیما بر انتخاب دارو و مسیر زندگی روزمره اثر می گذارد. درمان موفق ترکیبی از آموزش و اصلاح سبک زندگی و داروهای به دقت انتخاب شده و برنامه ایمنی خانگی و اجتماعی است. در صورت کارآمد نبودن دو داروی مناسب باید به مراکز تخصصی برای ارزیابی درمان های پیشرفته ارجاع شد. این متن آموزشی است و برای افزایش آگاهی نوشته شده است و جایگزین معاینه و برنامه اختصاصی برای یک فرد نیست. اگر درباره خود یا عزیزتان نگرانی دارید با پزشک مشورت کنید تا ارزیابی و تصمیم متناسب با شرایط شما انجام شود.

منابع معتبر برای مطالعه بیشتر

1. ILAE 2017 Operational Classification of Seizure Types [PDF]
2. ILAE 2025 Update on Seizure Classification [PDF]
3. NICE NG217 Epilepsies in children young people and adults [PDF]
4. ENLS Protocol Status Epilepticus Management [PDF]